Փորձ 1. Շղթայում հոսանքի ուժի կախումը լարումից

Աշխատանքի նպատակը․ ցույց տալ հաղորդչում հոսանքի ուժի կախումը հաղորդչի ծայրերին կիրառված լարումից։
Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր. հոսանքի աղբյուր (ուղղիչ), ամպերաչափ, վոլտաչափ, հետազոտվող հաղորդիչ, անջատիչ, հաղորդալարեր։
Աշխատանքի ընթացքը. հավաքել շղթան ըստ նկարի։ Հիշեք, որ ամպերաչափ, հետազոտվող հաղորդչին միցվում է հաջորդաբար, իսկ վոլտաչափ զուգահեռ Հաղորդչի ծայրերին կիրառված լարումը կարելի փոփոխել շղթային միացնելով տարբեր մարտկոցներ, մեր պարագայում ուղղիչով։ Փակենք շղթան և գրանցենք հոսանքի ուժի I₁ և լարման U₁ արժեքները։ Այնուհետև ուղղիչով փոխենք լարումը, գրանցենք հոսանքի ուժի I₂ և լարման U₂ արժեքները։ Չափումները կատարեք 4-5 տարբեր դեպքերի համար։ Չափման արդյունքները գրանցել։ Չափման արդյունքների հիման վրա կառուցել հոսանքի ուժի կախումը լարումից պատկերող գրաֆիկը։ Ընտրելով համապատասխան մասշտաբ՝ աբսցիղների առանցքի վրա տեղադրեք լարման, իսկ օրդինատների առանցքի վրա հոսանքի ուժի արժեքները, կատարել եզրակացություն։

U₁=2Վ
I₁=0.4Ա
U₂=4Վ
I₂=0.8Ա
U₃=6Վ
I₃=1.2Ա

R=6/1.2=5

Կատարել հետևյալ խնդիրները (3․1․4- 3․1․8)
Ֆիզիկայի խնդրագիրք 9 Մամյան Ա․Լ, Անանիկյան Տ․Հ

3.1.4. U=A/q | U=500/10=50Վ
q=10Կլ
A=500 Ջ
U=?
3.1.5. U=A/q | U=1.4/100=14Վ
q=100Կլ
A=1.4 Ջ
U=?
3.1.6. A=U*q | A=220*15=3300 Ջ
U=220 Վ
q=15Կլ
3.1.7. A=U*q | A=12*5=60 Ջ
U=12 Վ
q=5Կլ
3.1.8. A=U*q | A=12*4=48 Ջ
U=12 Վ
q=4Կլ

Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Նկարագրե՛ք փորձեր, որտեղ դրսևորվում է հոսանքի ջերմային ազդեցությունը։ Ո՞ր սարքերում են օգտագործում հոսանքի ջերմային ազդեցությունը:
Միացնենք հաղորդալարը (օրինակ՝ մետաղալար) էլեկտրական շղթային՝ հոսանքի աղբյուրով։ Մի քանի վայրկյան անց նկատում ենք, որ մետաղալարը տաքանում է, իսկ եթե հոսանքը մեծացնենք՝ կարող է նույնիսկ կարմրել։ Հոսանքի ջերմային ազդեցությունը օգտագործվում է էլեկտրական վառարանների, ջրատաքացուցիչների, լամպերի և այլ սարքերում։
2. Ի՞նչ փորձով կարելի է դիտել հոսանքի քիմիական ազդեցությունը: Ի՞նչ գործնական կիրառություն ունի հոսանքի քիմիական ազդեցությունը:
Վերցնում ենք ապակե բաժակ, լցնում ջուր և մի քիչ աղ կամ թթու, որ լուծույթը էլեկտրահաղորդ դառնա։ Դրանում դնում ենք երկու մետաղական էլեկտրոդ, որոնք միացված են հոսանքի աղբյուրին։ Մի քանի րոպե անց նկատում ենք, որ մի էլեկտրոդի վրա առաջանում է գազ, իսկ մյուսի վրա՝ մետաղի նստվածք։
3. Նկարագրե՛ք հոսանքի մագնիսական ազդեցությունը ցուցադրող որևէ փորձ: Ինչո՞ւ են մագնիսական ազդեցությունը համարում հոսանքի ամենաբնորոշ ազդեցությունը:
Եթե մետաղալարը, որի միջով հոսանք է անցնում, մոտեցնենք փոքր երկաթե թեփերին կամ ասեղին, կտեսնենք, որ դրանք սկսում են շարժվել կամ ձգվել դեպի հաղորդալարը։
4. Ի՞նչ երևույթներով է դրսևորվում հոսանքի կենսաբանական ազդեցությունը։
Երբ էլեկտրական հոսքը անցնում է կենդանի օրգանիզմի միջով՝ այն ազդում է բջիջների և նյարդերի վրա, հնարավոր է ցավ կամ կաթված, առաջանում են նյարդերի և մկանների կծկումներ։

Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ո՞ր հոսանքն են անվանում հաստատուն:
Հաստատուն հոսանք է կոչվում այն հոսանքը, որի ուղղությունն ու ուժը ժամանակի ընթացքում չեն փոխվում։
2. Սահմանել հաստատուն հոսանքի ուժը: Ի՞նչ է ցույց տալիս հոսանքի ուժը, ո՞րն է նրա միավորը:
Հոսանքի ուժը ցույց է տալիս, թե քանի լիցք է անցնում հաղորդչի խաչաձև հատվածով մեկ վայրկյանում։ Սահմանում՝ I=q/t, միավոր՝ Ամպեր (A)
3. Ինչպե՞ս որոշել հաղորդչով անցնող լիցքը, եթե հայտնի է հոսանքի ուժը:
q=I*t
4. Ինչպե՞ս են սահմանում լիցքի միավորը` կուլոնը:
Կուլոնը դա այն լիցքն է, որը հաղորդչով անցնում է, երբ նրա միջով հոսում է 1 ամպեր հոսանք 1 վայրկյանում․
5. Ո՞ր սարքն են անվանում ամպերաչափ:
Ամպերաչափ է կոչվում այն սարքը, որը չափում է էլեկտրական հոսանքի ուժը։
6. Ինչպե՞ս են շղթայում միացնում ամպերաչափը:
Ամպերաչափը միացնում են շղթային հաջորդաբար։

Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ի՞նչ է հոսանքի աշխատանքը:
Հոսանքի աշխատանքը կոչվում է այն էներգիան, որը հոսանքը ծախսում է հաղորդչով անցնելիս։
2. Ո՞ր ֆիզիկական մեծությունն են անվանում էլեկտրական լարում: Գրե՛ք լարումը սահմանող բանաձևը:
Էլեկտրական լարումը ցույց է տալիս, թե որքան աշխատանք է կատարում հոսանքը, երբ միավոր լիցքը տեղափոխվում է այդ կետերի միջև։ Սահմանում՝ U=A/q
3. Ինչպե՞ս են սահմանում լարման միավորը՝ վոլտը։ Լարման ի՞նչ միավորներ են գործածական:
1V=1J/1C
Գործածական միավորներ․
միլիվոլտ (mV) = 0.001 V
կիլովոլտ (kV) = 1000 V
4. Ո՞ր էլեկտրական սարքն են անվանում վոլտաչափ:
Վոլտաչափ է կոչվում այն սարքը, որը չափում է շղթայի տեղամասի լարումը:
5. Ինչպե՞ս են վոլտաչափը միացնում շղթայի հետազոտվող տեղամասին:
Վոլտաչափը միացնում են զուգահեռաբար:

Մամյանի 9-րդ դասարանի խնդրագիրք
2.1.14․ I=q/t | I=2 Կլ/10 վ=0.2 Ա․
t=10 վ․
q=2 Կլ
I=?

2.1.15․ I=q/t | I=330 Կլ/300 վ=1.1 Ա․
t=5ր=300 վ․
q=330 Կլ
I=?

2.1.16․ I=q/t | I=360 Կլ/600 վ․=0.6 Ա․
t=10ր=600 վ․
q=360 Կլ
I=?

2.1.17․ q=I*t | q=1.6*1200=1920 Կլ
I=1.6 Ա․
t=20ր=1200 վ․
q=?

2.1.18․ q=I*t | q=10*10=100 Կլ
I=10 Ա․
t=10 վ․
q=?

2.1.19․q=I*t | q=0.4*2700=1080 Կլ
I=0.4 Ա․
t=45ր=2700 վ․
q=?

§6. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔ
Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ո՞ր լիցքակիրներն են անվանում ազատ: Որոնք են ազատ լիցքակիրները` ա.մետաղներում, բ. էլեկտրոլիտներում
Ազատ են կոչվում այն լիցքակիրները, որոնք կարողանում են ազատ տեղափոխվել մարմնի մի մասից մյուսը։ Ազատ լիցքակիրները մետաղներում այն էլեկտրոններն են, որոնք պոկվել են ատոմներից: Էլեկտրոլիտներում ազատ լիցքակիրները դրական և բացասական իոններն են:
2. Ի՞նչ է էլեկտրական հոսանքը:
Էլեկտրական հոսանքը լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժումն է։
3. Որո՞նք են էլեկտրական հոսանքի գոյության անհրաժեշտ պայմանները:
Հոսանքի գոյության համար անհրաժեշտ է ազատ լիցքակիրների և էլեկտրական դաշտի առկայություն:
4. Ինչպե՞ս են որոշում էլեկտրական հոսանքի ուղղությունը:
Որպես հոսանքի ուղղություն ընտրել են այն ուղղությունը, որով շարժվում են դրական լիցքավորված մասնիկները

§7. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔԻ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԸ: ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՇՂԹԱ ԵՎ ԴՐԱ ԲԱՂԿԱՑՈՒՑԻՉ ՄԱՍԵՐԸ
Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ի՞նչ է հոսանքի աղբյուրը:
Հոսանքի աղբյուրը սարք է, որի միջոցով ապահովում են չընդհատվող էլեկտրական հոսանք:
2. Ի՞նչ մասերից է կազմված պարզագույն գալվանական տարրը:
Պարզագույն գալվանական տարրի հիմնական մասը ածխաձողերն են։
3. Նկարագրե՛ք գալվանական տարրի աշխատանքը, երբ տարրի սեղմակներին հաղորդալարերով միացված է սպառիչ:
4. էներգիայի ի՞նչ փոխակերպումներ են տեղի ունենում գալվանական տարրում:
Գալվանական տարրը սարք է, որը քիմիական էներգիան փոխակերպում է էլեկտրական էներգիայի։
5. Ի՞նչ է էլեկտրական կուտակիչը։
Կուտակիչը հոսանքի բազմակի օգտագործման գալվանական աղբյուր է:
6. Գալվանական տարրերի և կուտակիչների ի՞նչ կիրառություններ գիտեք։
7. Ի՞նչ մասերից է բաղկացած պարզագույն էլեկտրական շղթան:
Պարզագույն էլեկտրական շղթան բաղկացած է հոսանքի աղբյուրից, սպառիչներից, դրանք միացնող հաղորդա լարերից, բանալուց, չափիչ և այլ սարքերից:

Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ո՞ր նյութերն են կոչվում էլեկտրականության հաղորդիչներ։
Էլեկտրականության հաղորդիչներ են այն նյութերը, որոնց միջով էլեկտրոնները կարող են հեշտությամբ շարժվել, և որոնցով կարող է անցնել էլեկտրական հոսանք։
2. Ո՞ր նյութերն են կոչվում մեկուսիչներ:
Մեկուսիչներ են այն նյութերը, որոնց միջով էլեկտրական հոսանքը գրեթե չի անցնում։
3. Բերե՛ք հաղորդիչների և մեկուսիչների օրինակներ:
Հաղորդիչներ՝ պղինձ, ոսկի, երկաթ, արծաթ, աղաջուր։ Մեկուսիչներ՝ ապակի, ռետին, պլաստմաս, փայտ, օդ։
4. Ինչո՞վ են տարբերվում էլեկտրականացված և չէլեկտրականացված մարմինները շրջապատող տարածությունները:
Էլեկտրականացված մարմինը իր շուրջը ստեղծում է էլեկտրական դաշտ, իսկ չէլեկտրականացված մարմնի շուրջ դաշտ չկա։
5. Ինչպե՞ս կարելի է հայտնաբերել էլեկտրական դաշտը։

Մամյանի խնդրագիրք 9-րդ դասարան
q_e(էլեկտրոնի լիցք)=-1,6*10^-19կլ
q_p(պրոտոնի լիցք)=1,6*10^-19կլ
Բանաձև՝ q=q_e*N

1.2.9. Պատ․՝ Na-ի ատոմը կվերածվի Ne-ի ատոմի
1.2.10․ Պատ․՝ 7
1.2.11․ Պատ․՝ 7
1.2.12. Պատ․՝ ա) կնվազի, բ) կաճի
1.2.13․ Պատ․՝ A-ինը կաճի, B-ինը կնվազի
1.2.14․ Պատ․՝ q=-1,6*10^-19կլ*4*10¹⁰=6,4*10^-19կլ

§ 3. Ատոմի կառուցվածքը:
Ատոմը կազմված է էլեկտրոն, նեյտրոն և պրոտոններից։

§ 4. Մարմինների էլեկտրականացման բացատրությունը: Լիցքի պահպանման օրենքը
Էլեկտրական լիցքերը չեն կարող ինքնուրույն առաջանալ և ոչնանալ։ 
Մարմիններն էլեկտրականանում են այն ժամանակ, երբ ստանում կամ կորցնում են էլեկտրոններ:

§ 3. Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ի՞նչ կառուցվածք ունի ատոմը` ըստ Ռեզերֆորդի:
Ատոմի կենտրոնում միջուկն է, որը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից, իսկ միջուկի շուրջը շարժվում են էլեկտրոնները։
2. Ինչո՞վ են միմյանցից տարբերվում տարբեր քիմիական տարրերի ատոմները:
Ատոմները միմյանցից տարբերվում են իրենց միջուկի լիցքով և այդ միջուկի շուրջը պտտվող Էլեկտրոնների թվով:
3. Ի՞նչ մասնիկներ կան միջուկում:
Ատոմի միջուկը ունի բարդ կառուցվածք։ Այն բաղկացած է առանձին մասնիկներից, որոնք կոչվում են նուկլոններ:
4. Ինչպիսի՞ն է ջրածնի, հելիումի, բերիլիումի ատոմների կառուցվածքը:
5. Ինչպե՞ս են առաջանում՝ ա. դրական իոնները, բ. բացասական իոնները:
Այն մարմինները, որոնք ձեռք են բերում էլեկտրոններ դառնում են բացասական 
իոններ։ Իսկ այն մարմինները, որոնք կորցնում են էլեկտրոններ դառնում են դրական իոններ։

§ 4. Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ինչո՞ւ սովորական պայմաններում մարմինը լիցք չունի:
Սովորական պայմաններում յուրաքանչյուր մարմնի ատոմում էլեկտրոնների թիվը հավասար է պրոտոնների թվին, այդ պատճառով մարմինը լիցք չունի, այլ կերպ ասած էլեկտրաչեզոք է:
2. Բացատրե՛ք հպված մարմինների էլեկտրականացման երևույթը:
Մարմինները իրար հպելիս միյանց փոխանցում են էլեկտրոններ։ Եթե մարմինը ստանում է էլեկտրոն, այն ձեռք է բերում բացասական լիցք, իսկ եթե կորցնում է՝ դրական:
3. Ինչո՞ւ շփումով էլեկտրականացնելիս մարմինների վրա առաջանում են բացարձակ արժեքով հավասար, բայց տարանուն լիցքեր:
4. Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքը:
Երբ մարմինների համակարգը շրջապտի հետ լիցք չի փոխանակում, այդ մարմինների լիցքերի հանրահաշվական գումարը մնում է հաստատուն։

§1 Հարցեր.
1. Ինչպիսի՞ ուժեր են ծանոթ ֆիզիկայի նախորդ դասընթացից:
Առանձգականության ուժ, շփման ուժ, ծանրության ուժ, մարմնի կշիռ, Արքիմեդյան ուժ, ճնշման ուժ։
2. Ինչո՞ւ ապակե բաժակի և թղթի կտորների գրավիտացիոն փոխազդեցությունը նկատելի չէ:
Ապակե բաժակի և թղթի կտորների գրավիտացիոն փոխազդեցությունը նկատելի չէ, քանի որ բաժակը շփման ուժի արդյունքում չի ձեռք բերում էլեկտրական լիցք և այդ ուժը թղթի կտորները աննկատելի է ձգում։
3. Ինչպե՞ս են փոխազդում շփված պլաստմասսայե գրիչը և թերթի շերտը:
Երբ պլաստմասե գրիչը և թերթի շերտը փոխազդում՝ են գրիչը ձգում է թղթի շերտը։
4. Ինչպես են փոխազդում նույն ձողով շփված թղթի 2 շերտերը:
5. Ինչպես են կոչվում իրար շփելիս մարմինների միջև ծագող նոր բնույթի ուժերը:
Իրար շփելիս մարմինների միջև ծագող նոր բնույթի ուժը կոչվում է էլեկտրականացում։
6. Ինչպես է առաջացել էլեկտրականություն անվանումը:
Հույները սաթն անվանում էին «էլեկտրոն», որից էլ ծագել է «էլեկտրականություն» անվանումը։
7. Էլեկտրական լիցքերի ի՞նչ տեսակներ կան:
Էլեկտրական լիցքերի կա երկու տեսակ՝ դրական և բացասական։
8. Ձևակերպել Կուլոնի օրենքը:
Երկու անշարժ կետային լիցքերի էլեկտրական փոխազդեցության ուժի մոդուլն ուղիղ համեմատական է լիցքերի մոդուլների արտադրյալին և հակադարձ համեմատական է դրանց միջև հեռավորության քառակուսուն։
9.Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի միավորը ՄՀ-ում:
ՄՀ-ում էլեկտրական լիցքի միավորը կուլոնն է։

§2 Հարցեր
1. Ո՞ր երևույթի վրա է հիմնված էլեկտրացույցի աշխատանքը:
Էլեկտրացույցի աշխատանքը լիցքավորված մարմիների փոխազդեցության երևույթի հիմման վրա է։
2. Նկարագրեք դպրոցական էլեկտրացույցի կառուցվածքը:
Մետաղյե շրջանակին ագուցված պլաստմասային խցանի միջով իջեցված է մետաղի ձող, որի ծայրին ամրացված է ալյումինի նրբաթիթեղի երկու թիթեղ։ Շրջանը երկու կողմիծ փակված է ապակիով։
3. Ի՞նչ է էլեկտրաչափը:
Էլեկտրաչափը այն սարքն է, որը չափում է էլեկտրական լիցքը։
4. Ըստ էլեկտրացույցի թերթիկների բացման անկյան կամ էլեկտրաչափի սլաքի շեղման՝ ինչպե՞ս են դատում նրանց լիցքի մասին:
5. Ինչպե՞ս ցույց տալ փորձով, որ էլեկտրական լիցքը բաժանվում է մասերի:
6. Կարելի՞ է արդյոք էլեկտրական լիցքն անվերջ բաժանել:
Ոչ, էլեկտրական լիցքը կարելի է բաժանել այնքան ժամանակ, մինչև մնացած լիցքն արդեն հնարավոր չի լինի հայտնաբերել էլեկտրաչափով։
7. Որքա՞ն է տարրական լիցքը:
q₀=1,6*10^-19Կլ