Դասարանական

1. Ծծում: Ֆիզիկական և քիմիական հատկությունների ուսումնասիրում:
2. Փորձ
3. Հաշվե՛ք փորձի ընթացքում ստացված գազի՝ SO2-ի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr), այդ գազի՝ (SO2) բաղադրության մեջ առկա տարրերի զանգվածային բաժինը:
Mr(SO2)=Ar(S)+2Ar(O)=32+32=64

ω=32×1:64×100=50
ω=16×2:64×100=50

Դասարանական
1. Հաշվե՛ք նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները(Mr):
Н2О=2Ar(H)+Ar(O)=2+16=18
Al2O3=2Ar(Al)+3Ar(O)=54+48=102
С6Н6=6Ar(C)+6Ar(H)=72+6=78
Na2SO4=2Ar(Na)+Ar(S)+4Ar(O)=46+32+64=142
С12Н22О11=12Ar(C)+22Ar(H)+11Ar(O)=144+22+256=422
2. Հաշվե՛ք նյութերի բաղադրության մեջ առկա տարրերի զանգվածային բաժինը:
CO
ω=12×1:28×100=42,85
ω=16×1:28×100=57,14

Al2O3
ω=27×2:102×100=52,94
ω=16×3:102×100=47,05

SO3
ω=32×1:80×100=40
ω=16×3:80×100=60

Փորձ. Ջրածնի ստացում.

Տնային
1. Հաշվե՛ք նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները(Mr):
Նատրիումի նիտրատ NaNO3 — Ar(Na)+Ar(N)+3Ar(O)=23+14+48=85
Կալցիումի կարբոնատ CaCO3 — Ar(Ca)+Ar(C)+3Ar(O)=40+12+48=100
2. Գրե՛ք նյութի քիմիական բանաձևը, եթե հայտնի է, որ դրա բաղադրության մեջ առկա են կալցիումի մեկ, ածխածնի մեկ և թթվածնի երեք ատոմ:
CaCO3
3. Հաշվե՛ք CO2-ի բաղադրության մեջ առկա ածխածին տարրերի զանգվածային բաժինը: (օգտվելով հետևյալ բանաձևից)

ω=12×1:44×100=27,27
ω=16×2:44×100=72,72

Սովորե՛լ
Քիմիական բանաձևերից օգտվելով՝ կարելի է հաշվել նյութի բաղադրության մեջ առկա տարրերի զանգվածային բաժինները:
Զանգվածային բաժինը նշանակվում է « (օմեգա) հունական տառով:
Զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս, թե տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալը հարաբերական մոլեկուլային զանգվածի որ մասն է կազմում:

որտեղ w տարրի զանգվածային բաժինն է, Ar — տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը, a–ն՝ տարրի ատոմների թիվը նյութի մոլեկուլում, Mr–ը՝ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը:
Զանգվածային բաժինն արտահայտվում է հասարակ տոկոսներով։
Օրինակ’ հաշվենք ջրի մոլեկուլում տարրերի զանգվածային բաժինները: Քիմիական բանաձևից օգտվելով՝ որոշում ենք ջրի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը.

Պատասխանը տոկոսներով արտահայտելու նպատակով ստացած թիվը բազմապատկում ենք 100–ով.

Տնային.
1. Հաշվե՛ք հիմնային օքսիդների՝ Na2O, CaO, CuO, FeO, MnO, Cu2O հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները(Mr):
Mr(Na2O)=2Ar(Na)+Ar(O)=46+16=62
Mr(CaO)=Ar(Ca)+Ar(O)=40+16=56
Mr(CuO)=Ar(Cu)+Ar(O)=66+16=82
Mr(FeO)=Ar(Fe)+Ar(O)=56+16=72
Mr(MnO)=Ar(Mn)+Ar(O)=55+16=71
Mr(Cu2O)=2Ar(Cu)+Ar(O)=126+16=142
2. Գրե՛ք նյութի քիմիական բանաձևը, եթե հայտնի է, որ դրա բաղադրության մեջ առկա են ջրածնի մեկ ազոտի մեկ և թթվածնի երեք ատոմ:
HNO₃
3․ Պատմի՛ր քո կատարած փորձի մասին:
4. Սովորի՛ր Հարաբերական մոլեկուլային զանգված: Նյութի մոլեկուլի, ինչպես և ատոմի իրական զանգվածը շատ փոքր է: Այդ իսկ պատճառով ընդունվել է հարաբերական մոլեկուլային զանգված հասկացությունը: Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը: Հարաբերական մոլեկուլային զանգված նշանակում են Mr-ով: Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է): Հաշվում ենք հետևյալ ձև. 
Mr(H2)= 2Ar(H)=2*1=2
Mr(H2O)=2Ar(H)+Ar(O)=2+16=18

Դասարանական
1․Հաշվել առավել հայտնի թթուների ՝հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները(Mr): —աղաթթուն՝ HCl-, ազոտական թթուն՝ HNO3-, ծծմբական թթուն՝ H2SO4-, ֆոսֆորական թթուն՝ H3PO4
Mr(HCI)=Ar(H)+Ar(Cl)=1++35,5=36,5
Mr(HNO3)=Ar(H)+Ar(N)+3Ar(O)=1+14+48=63
Mr(H2SO4)=2Ar(H)+Ar(S)+4Ar(O)=2+32+64=98
Mr(H3PO4)=3Ar(H)+Ar(P)+4Ar(O)=3+31+64=98
2․ Հաշվի՛ր ազոտ տարրի մեկ ատոմի իրական զանգվածը (m0):
14 x 1,66 x 10^-24=2,324 x 10^-23

Տնային

1. Գրի՛ր երկաթ, սիլիցիում տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները (Ar) և հաշվի՛ր երկաթ, սիլիցիում տարրերի մեկ ատոմի իրական զանգվածը (m⁰):
Ar (Fe)=55,845
m₀ (Fe)=56 x 1,66 x 10^-24=9,296 x 10^-23

Ar (Si)=28
m₀ (Si)=28 x 1,66 x 10^-24=4,648 x 10^-23
2. Գրի՛ր նյութի քիմիական բանաձևը, եթե հայտնի է, որ դրանց բաղադրության մեջ առկա են կալիումի երկու ատոմ և ծծմբի մեկ ատոմ, թթվածնի չորս ատոմ:
Ca₂SO₄

Սովորի՛ր
Մոլեկուլները կազմված են ատոմներից: Մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը պահպանում է տվյալ նյութի հիմնական քիմիական հատկությունները:

Քիմիական բանաձևը նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է քիմիական տարրերի նշաններով և ինդեքսներով:

Տարրի հարաբերական ատոմային զանգված է կոչվում այն մեծությունը, որը ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը քանի անգամ է մեծ որպես միավոր ընդունված ջրածնի ատոմի զանգվածից: Հարաբերական ատոմային զանգվածը նշանակվում է Ar–ով։

Դասարանական
Հարաբերական մոլեկուլային զանգված:
Նյութի մոլեկուլի, ինչպես և ատոմի իրական զանգվածը շատ փոքր է: Այդ իսկ պատճառով ընդունվել է հարաբերական մոլեկուլային զանգված հասկացությունը: Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը:
Հարաբերական մոլեկուլային զանգված նշանակում են Mr-ով: Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է):
Հաշվում ենք հետևյալ ձև.
Mr(H2)= 2Ar(H)=2*1=2
Mr(H2O)=2Ar(H)+Ar(O)=2+16=18

1. Հաշվե՛ք P2O5, SO3 նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները:
Mr(P2O5)=2Ar(P)+5Ar(O)=62+80=142
Mr(SO3)=1Ar(S)+3Ar(O)=32+48=80

1. Սահմանե՛ք քիմիական բանաձև հասկացությունը:
Քիմիական բանաձևը նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է քիմիական տարրերի նշաններով և ինդեքսներով: Այն ցույց է տալիս նյութի անվանումը, նյութի որակական բաղադրությունը և նյութի քանակական բաղադրությունը։
2. Ի՞նչ է ինդեքսը:
Ինդեքսը ցույց է տալիս ատոմների թիվը մոլեկուլում։
3. Ի՞նչ տեղեկություն է «հաղորդում» քիմիական բանաձևը նյութի վերաբերյալ:
Քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս նյութի անվանումը, նյութի որակական և քանակական բաղադրությունը։
4. Լրացրե՛ք բաց թողած բառը.
Մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը պահպանում է տվյալ նյութի հիմնական քիմիական հատկությունները:
5. Թվարկի՛ր, թե ի՞նչ տարրերի ատոմներից են կազմված՝ 
СaO — կալցիում, թթվածին
LiH — լիթիում, ջրածին
6. Գրե՛ք նյութերի քիմիական բանաձևերը, եթե հայտնի է, որ դրանց բաղադրության մեջ առկա են.
ա) կալիումի երկու ատոմ և ծծմբի մեկ ատոմ
K₂S
բ) ածխածնի ու թթվածնի մեկական ատոմ
CO

Տնային

Սովորի՛ր
1. Գրե՛ք հետևյալ տարրերի քիմիական նշանները՝ ալյումին, կալցիում, սիլիցիում և ֆոսֆոր:
Ալյումին — Al
կալցիում — Ca
սիլիցիում — Si
ֆոսֆոր — P
2. Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը 16 է: Ո՞ր տարրն է այդ.
ա. ածխածին
բ. ջրածին
գ. թթվածին
դ. ազոտ
3 Հաշվի՛ր Կալիում տարրի մեկ ատոմի իրական զանգվածը (m0):
40 x 1,66 x 10^-24=6,64 x 10^-23

Դասարանական աշխատանք
1.Թվարկի՛ր, թե ի՞նչ տարրերի ատոմներից են կազմված՝
Ջուրը (H2O) — ջրածին, թթվածին
ածխաթթու գազը (CO2) — ածխածին, թթվածին
Երկաթի (III) օքսիդ (Fe2O3) — երկաթ, թթվածին
Կալիումի պերմանգանատը (KMnO4) — կալիում, մանգան, թթվածին
Կալիումի սիլիկատ (K2SiO3) — կալիում, սիլիցիում, թթվածին
2.Ստորև բերվածներից  ո՞ր շարքի քիմիական տարրերը միայն մետաղական պարզ նյութեր կարող են առաջացնել.
Sr, F, Fe
Fr, Fe, Sr
Fr, F, Fe
3.Ստորը թվարկված տարրերի նշաններից ո՞րն է համապատասխանում սովորական պայմաններում պինդ ագրեգատային վիճակում գտնվող պարզ նյութին
Si 
N
He
4.Թվարկվածներից որո՞նք են պարզ նյութերի անվանումներ.
ա) ջրածին  H2
բ) ջուր H20
գ) ամոնիակ NH3
դ) սնդիկ Hg
ե) մեթան CH4

Լրացուցիչ.
1. Գրե՛ք տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները. 
Ջրածին — 1,00(8)
Հելիում — 4,00(3)
Լիթիում — 6,94(1)
Բերիլիում — 9,01(2)
Բոր — 10,81(2)
Ածխածին — 12,01(1)
Ազոտ — 14,00(7)
Թթվածին — 15,99(9)
Ֆտոր — 18,99(8)
Նեոն — 20,17(9)
Նատրիում — 22,98(9)
Մագնեզիում — 24,30(5)
Ալյումին — 26,98(2)
Սիլիցիում — 28,08(6)
Ֆոսֆոր — 30,97(4)
Ծծումբ — 32,06(7)

1. Որքա՞ն է երկաթ տարրի ատոմի զանգվածը (գ)։
56 x 1,66 x 10^-24=9,296 x 10^-23
2. Որքա՞ն է մագնեզիում տարրի ատոմի զանգվածը (գ)։
24 x 1,66 x 10^-24=3,984 x 10-23
3. Որքա՞ն է ծծումբ տարրի ատոմի զանգվածը (գ)։
32 x 1,66 x 10^-24=5,312 x 10^-23
4. Որքա՞ն է ալյումին տարրի ատոմի զանգվածը (գ)։
27 x 1,66 x 10^-24=4,482 x 10^-23
5. Որքա՞ն է ածխածին տարրի ատոմի զանգվածը (գ)։
12 x 1,66 x 10^-24=1,992 x 10^-23
6. Որքա՞ն է ազոտ տարրի ատոմի զանգվածը (գ)։
14 x 1,66 x 10^-24=2,324 x 10^-23