Փետրվար

Տիգրան 2-րդ մեծի տերության ստեղծումը և ընդլայնումը — Փետրվարի 10
Պատմություն 02.15.2023 — Փետրվարի 14
Պատմություն — Փետրվարի 18

Մարտ
Հին Հռոմ, Պատմության արշալույսը — Մարտի 1
Դաս 22 — Մարտի 17

Ապրիլ

Պատմություն, Մեծ Հայքի թագավորությունը Արտավազդ 2-րդ օրոք, Պատմություն —
Ապրիլի 11
Մեծ Հայքի թագավորությունը 1-3-րդ դարերում, ժամանակ անիշխանության — Ապրիլի 20
Պատմություն, Տրդատ 3-րդի գահակալությունը — Ապրիլի 27

Մայիս

Հին Հայաստանի բանակը և տնտեսությունը — Մայիսի 2
Խաղ մրցույթ

Կատարե՛ք առաջադրանքները։

1.Վանի թագավորության զորքը ինչքա՞ն էր և ի՞նչ զորատեսակներից էր կազմված։

2.Ի՞նչ փաստաթուղթ էր «Զորանամակը»։

3.Ի՞նչ ճյուղերից էր բաղկացած Հին Հայաստանի գյուղատնտեսությունը։

4.Թվարկե՛ք այն արհեստները, որոնցով զբաղվում էին հայերը։

Հայերը զբաղվում էին հողագործությամբ և անասնապահությամբ։

5.Ի՞նչ նշանակություն ուներ ներքին ու արտաքին առևտուրը Հին Հայաստանում։

Կատարե՛լ առաջադրանքները՝

1․ Տրդատ 3-րդը ե՞րբ դարձավ Հայոց թագավոր, և ինչո՞ւ բանտարկեց Գրիգոր Պարթևին։

Տրդատ 3-րդ դարձավ թագավոր 276 թ, իսկ Գրիգոր Պարթևին բանտարկեց, որովհետև ուզում էր քրիստոնեություն քարոզել, և Խոր Վիրապից դուրս գալուց հետո շարունակեց քրիստոնեություն քարոզումը։

2․ Ներկայացրե՛ք Մծբինի խաղաղության պայմանագիրը։

Կնքվել է Հովիանոսի և Պարսկաստանի արքայից արքա Շապուհ Բ Սասանյանի միջև: Պայամանագիրը ավարտվեց 359-363 թթ. Հռոմեա-պարսկական պատերազմը։ Հռոմը Պարսկաստանին է զիջում Մեծ Հայքի թագավորության հարավարևմտյան նահանգներից՝ Աղձնիքը, Մոկքը, Կորդուքը, Ծավդեքը և Ռեմիենեն:

Առաջադրանք՝

Արշակունիների իշխանությունը ու՞մ օրոք դարձավ ժառանգական, գրե՛ք դրա նշանակությունը։

Ներկայացնել 226 թ․ գահի համար պայքարը Պարթևստանում/ Պարսկաստանում։

Ովքե՞ր էին Տրդատ արքայազնը և Գրիգոր Պարթևը։

Տրդատ Գ Մեծ (255 կամ 250 — 330), Մեծ Հայքի Արշակունի թագավոր 278 թվականից։ Հայոց թագավոր Խոսրով Բ Արշակունու (253-261) որդին։ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ, Գրիգոր Պարթեվ (239–325/326), Հայոց առաջին եպիսկոպոսապետ 302-ից, համաքրիստոնեական տոնելի սուրբ: 

Կատարել առաջադրանքները՝

1. Ներկայացրե՛ք Կրասոսի արշավանքը Արևելք և Արտավազդ 2-րդի դիրքորոշումը։
2. Ք․ա 53 թ․ Կրասոս զորավարը սկսեց իր արշավանքը Պարթևստանի դեմ։ Արտավազդ II (Ք․ ա․ 55-34) չօգնեց Կրասւսին, որովհետև նա իր խոստումները։ Գարնանը Խառանի ճակատամարտում Կրասոսը պարտվեց ու սպանվեց։ Դրանից հետո Արտավազդ II-ի ու Օրոդես II-ի միջև բարեկամության դաշինք կնքվեց։ Ամուսնացան պարթև արքայազն Բակուրն ու Արտավազդ II-ի քույրը։
3. Ի՞նչ ընթացք ունեցավ Անտոնիոսի արշավանքը։
4. Անտոնիոսը 100000 զորքով արշավեց։ Արտավազդ II-ը օգնեց, զորք տրամադրեց, թույլատրեց Հայաստանով անցնեն։ Ք․ա․ 36 պարտություն կրեց, կորցրեց 44000 զինվոր։ Անտոնիոսը պարտության մեղքը բարդում է Արտավազդ II-ի վրա։ Ք․ա․34 թ․ հարձակվում է Հայաստանի վրա։ Հայոց արքան գնաց բանակցելու։ Նրան ձերբակալեցին, ընտանիքի հետ տարան Եգիպտոս։ Ք․ա․ 31թ․ Արտավազդ II-ին ու թագուհուն մահապատժի ենթարկեցին։
5. Ինչո՞վ է նշանավորվել Արտաշես 2-րդի կառավարումը։
6. Ք․ա․ 30թ․ Արտաշես II-ը(Ք․ա․ 30-20թթ․) իր զորքւվ վերադարձավ Պարթևստանից, ազատագրեց Հայաստանը։ Ջախջախեց Ատրպատականի արքային ու Ատրպատականը միացրեց Հայաստանին։ Արտաշես II-ը հզորացրեց երկիրը, հատեց դրամներ <<Արքայից արքա>> տիտղոսով։
7. Հին հույն պատմիչ Պլուտարքոսը և Դիոն Կասիոսը ի՞նչ վկայություններ ունեն Արտավազդ 2-րդ մասին։
8. Արտավազդը հորինում էր ողբերգություններ և գրում ճառեր ու պատմական երկասիրություններ։

Առաջադրանք՝

1․ Հռոմը և Կարթագենը ինչու էին միմյանց դեմ պայքարում, և ո՞վ հաղթեց այդ պայքարում։

2․ Ի՞նչ գիտեք Սկիպիոն Աֆրիկացու մասին։

Պո՛ւբլիոս Կոռնե՛լիոս Աֆրիկացի Ավագը հռոմեացի զորապետ և քաղաքական գործիչ, կոնսուլ մ․թ․ա․ 205 և 194 թվականներին։ Ռազմական կարիերան սկսել է մ. թ․ ա․ 218 թվականին՝ Երկրորդ Պունիկյան պատերազմի ժամանակ։ Որոշ աղբյուրների տվյալներով՝ այն զինվորների հրամանատարներից է, որոնք կարողացել են ողջ մնալ մ․թ․ա․ 216 թվականին Կաննեի ճակատամարտում, որն աղետալի էր Հռոմի համար և, թվում էր, կարող էր բերել վերջինիս պարտությանը։

3․ Ներկայացրե՛ ք Հռոմի և Սելևկյանների պայքարը։

4․ Գրաքոս եղբայրները ի՞նչ բարեփոխումներ էին առաջարկում։

5․ Ի՞նչ նմանություններ կան Տիբերիոսի հողային օրինագծի և Արտաշես 1-ինի հողային բարեփոխման միջև։

6․ Ի՞նչ գիտեք Կոռնելիոս Սուլլայի մասին։

7․ Ովքե՞ր էին գլադիատորները և ի՞նչ գիտեք Սպարտակի ապստամբության մասին։

Կատարե՛ք առաջադրանքները։

1․ Ի՞նչ ցեղեր ու ցեղախմբեր էին ապրում Իտալիայում և ինչո՞վ էին զբաղվում։

Կար 3 խումբ։ Հյուսիսում ապրող ժողովուրդը, Էտրուսկները։ Միջինում ապրող ժողովուրդը, Լատինները:Եվ հարավում ապրող ժողովուրդը, հույները։ Այդ երեք խմբերը զբաղվում էին երկրագործությամբ, անասնապահությամբ և արհեստով։

2․ Որտե՞ղ էր գտնվում Հռոմը և ո՞վ էր այն հիմնադրել։

Հռոմը հիմնադրել է Հռոմոլուսը։

3․ Ինչպե՞ս արտաքսվեց Տարքվինոսը և դրանից հետո Հռոմում ի՞նչ կարգեր հաստատվեցին։

Աշխարհաժողովը և Ծերակույտը որոշեցին Հռոմում վերացնել արքայական իշխանությունը և հաստատել հանրապետություն։

4․ Ովքե՞ր էին պատրիկները և ովքե՞ր էին պլեբեյները։

Հռոմեական կայսրությունը կազմված էր երկու հակադիր խավից՝ պատրիկներից և պլեբեյներից։ Պատրիկ նշանակում է հայր ունեցող, այսինքն՝ ազնվական, իսկ պլեբեյ նշանակում է եկվոր։ Պատրիկների և պլեբեյների մեջ խոր անդունդ կար. նրանք իրար հետ ամուսնանալ չէին կարող։ Պատրիկները ծաղրում էին պլեբեյներին, սակայն վերջինիս տնտեսություն էին ապահովում։ Ի վերջո պլեբեյներն ապստամբում են և հեռանում քաղաքից։ Տնտեսությունը կանգ է առնում, և պատրիկները, հասկանալով սխալը, շտկում են այն։

5․ Ի՞նչ էր Ծերակույտը։

Ծերակույտը վարում էր պետության ընթացիկ գործերը։

6․ Ի՞նչ կառուցվածք ուներ Հին Հռոմի բանակը։

Բանակը յուրահատուկ տեղ ուներ հռոմեական պետությունում, որի կորիզը լեգեոնն էր։ Այն կազմված էր հատոգկ պատրաստություն անցած շուրջ 6 հազար զինվորից։ Լեգեոնը բաժանվում էր հարյուրյակների։ Դրանցից վեցը կազմում էին մեկ գումարտակ։ Զինվորների ընտիր մարզածությունը, սպառազինությունը և երկաթյա կարգապահությունը լեգեոնը դարձրին ժամանակի լավագույն ռազմական ուժը։

ԿԱՏԱՐԵ՛Ք ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐԸ։

Փիլիպոս Երկրորդը ինչպե՞ս հզորացրեց Մակեդոնիան և գրավեց Հունաստանը։

Տարիներ շարունակ Հունաստանի առանձին քաղաք-պետությունները ձևավորում էին ռազմաքաղաքական դաշինքներ, որոնք ծառայում էին ազգակից պոլիսների միացյալ շահերին։ Այդ կառույցների անդադար իրարամերժ պայքարի արդյունքում ծնվում ու կազմալուծվում էին զանազան ալյանսներ։ Գլուխ բարձրացնող Մակեդոնիան նույնպես ուրվագծվում էր որպես լուրջ քաղաքական գործոն։ Իրավիճակը ավելի էին խորացնում տնտեսական հանգամանքները. ամբողջ հունական աշխարհը ողողված էր բազմաթիվ գործազուրկ ռամիկներով, որոնք պատրաստ էին իրենց ծառայությունները առաջարկել ցանկացած կողմին, նույնիսկ թշնամուն։ Ի լրումն ամենի, Աքեմենյան Պարսկաստանը, հունական աշխարհի վաղեմի թշնամին, օգտագործում էր ամեն հնարք պոլիսների միջև հակասությունները սրացնելու համար։

Ի՞նչ գիտեք Ալեքսանդր Մակեդոնացու մասին։

Մակեդոնական գահին բազմել է քսան տարեկան հասակում՝ հոր՝ Փիլիպոս II-իդավադիր սպանությունից հետո։ Ժառանգել է կայացած պետություն և մարտունակ բանակ, որի շնորհիվ էլ կարողացել է իրականացնել ռազմական և քաղաքական հավակնոտ ծրագրեր։ Սկզբում նա ամրացնում է երկրի հյուսիսային սահմանները և վերջնականապես հնազանդեցնում Հունաստանիքաղաք-պետություններին։ Մ․թ․ա․ 334 թվականին Ալեքսանդրն սկսում է իր նշանավոր արևելյան արշավանքը և յոթ տարում նվաճում ամբողջ Աքեմենյան Պարսկաստանը։

Ալեքսանդր Մակեդոնացին ինչպե՞ս հաղթեց Աքեմենյան Պարսկաստանին։

Մ․թ․ա․ 331 թվականի ամռանը Ալեքսանդրի բանակն անցնում է Եփրատ և Տիգրիս գետերը և ճանապարհ բռնում դեպի Մարաստան։ Պարսկական բանակը Դարեհ III Աքեմենյան արքայի գլխավորությամբ, արյաց երկրի մեծ հարթավայրում սպասում էր մակեդոնական բանակի հարձակմանը։ Մ․թ․ա․ 331 թվականիհոկտեմբերի 1-ինԳավգամելա բնակավայրի^{[Ն 4]} շրջակայքում տեղի է ունենում Ալեքսանդրի և Դարեհի բանակների վճռական ճակատամարտը։ Գավգամելայի ընդարձակ հարթավայրը (ի տարբերություն Իսոսի) հարմար էր պարսկական զորքի ծավալման համար։ Կուրցիուս Ռուֆուսը հաղորդում է, որ Ալեքսանդրը ուներ 40 հազար հետևակ և 7 հազար հեծյալ։

Ի՞նչ եք հասկանում հելլենիզմ ասելով։

Հելլենիզմը, գործնականում, հիմնականում կենտրոնացած է բազմաստվածային և անիմիստական պաշտամունքի շուրջ:

Ալեքսանդրից հետո նրա տերությունը քանի պետության բաժանվեց։

Ալեքսանդր Մակեդոնացու կայսրության բաժանումը տեղի է ունենում մ․թ․ա․ 280-ական թվականներին։ Արդյունքում՝ Մակեդոնիայի աշխարհակալության տրոհման և առհասարակ՝ Ալեքսանդրի արշավանքների հետևանքով պատմության թատերաբեմ են դուրս գալիս տասնյակ նոր պետություններ։ Դրանց թվում էին երեք խոշոր հելլենիստական պետությունները, որոնք էլ համարվում էին Մակեդոնիայի աշխարհակալության իրավահաջորդները։ Դրանք էին Պտղոմեոսյան Եգիպտոսը, Պարգամոնյան Հունաստանը և Սելևկյան կայսրությունը։ Սելևկյանների կայրությունն իր ժամանակաշրջանի հիմնական հելլենական մշակույթի կենտրոնն էր, որտեղ կենտրոնացել էին հունական քաղաքական էլիտան։ Հույն ժողովուրդը սկսեց արտագաղթել բուն Հունաստանից դեպի Սելևկյանների կայսրություն։

Ինչպե՞ս Տիգրան Մեծը բազմեց Սելևկյան գահին։

Այսպիսով, հյուսիսային Միջագետքի նվաճումից հետո Հայքի հաջորդ թիրախը պետք է դառնար Ասորիքը, որը նախկինում հսկայածավալ Սելևկյանների կայսրության կենտրոնն էր։ Ներքին երկպառակտչություններն ու գահակալական կռիվները հյուծել էր այս երկիրը և վերջինիս ավագանին այլ տեսլական ուներ Ասորիքի գահի հաջորդ ժառանգորդի հետ կապված։ Վերջիններս բավականին լավ գիտակցում էին, որ այդ ամենի շարունակականությունը միանշանակ կերպով երկիրը տանելու էր կործանման և որոշում են Սելևկյան գահը վստահել մեկ այլ երկրի թագավորի։

Ի վերջո այդ ընտրությունը կանգ է առնում Տիգրան Մեծի վրա և հայոց արքան մ․թ․ա․ 84 թվականին հրավիրվում է Ասորիք՝ իշխելու։ Արքայից արքային սելևկյան ավագանին ընդունում է մեծ ցնծությամբ և քաղաքի դարպասները բացում նրա զորքի առջև։

1.Տիգրան Մեծի տերության սահմանները որտե՞ղ էին հասնում, և ինչքա՞ն էր Տիգրանի բանակի թիվը։
Տիգրան Մեծի բանակի թիվը 300 հազար էր։
2.Ի՞նչ գիտեք Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի մասին։
Ուրս, որը շրջապատված է եղել պարտեզներով, այգիներով, այգիներով և որսատեղիներով Տիգրանակերտն Արևելքի նշանավոր քաղաքներից էր, արհեստագործության, առևտրի ու մշակույթ խոշոր կենտրոն։ Քաղաքն ունեցել է իր թատրոնը, որտեղ հույն դերասանները ողբերգություններ և թատերգություններ են բեմադրել։
3.Ինչպե՞ս սկսվեց հայ–հռոմեական պատերազմը։
4.Ինչո՞ւ պաշտոնազրկվեց Լուկուլլոսը։
5.Ներկայացրե՛ք Արտաշատի պայմանագիրը։
Մ.թ.ա 67 թվականի վերջին հռոմեական սենատը Լուկուլլոսի փոխարեն հռոմեական զորքերի հրամանատար է նշանակում Պոմպեոսին, որին տրվում են պատերազմներ վարելու, հաշտություն կնքելու և այլ լիազորություններ, ինչպես նաև սահմանափակ իշխանություն։ Պոմպեոսը, իր հրամանատար նշանակվելու մասին լուրը Կիլիկիայում լսելով, սկսում է նախապատրաստվել Միհրադատի և Տիգրանիդեմ պատերազմին։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Տիգրան Մեծը ինչո՞ւ չգրավեց Փոքր Հայքը։

2․ Ե՞րբ կնքվեց հայ-պոնտական դաշինքը։
Քրիստոսից առաջ 94 թվականին:
3․ Տիգրան Մեծն ու Միհրդատ Եվպատորը ի՞նչ էին պայմանավորվել Կապադովկիայի վերաբերյալ։
Ք.ա. 94 թ. դաշինք կնքեցին Տիգրան մեծը և ՄիհրդատԵվպատորը: Այն ամրապնդում է Տիգրան II-ի և Միհրդատ Եվպատորի դուստր Կլեոպատրայի ամուսնությամբ:
4․ Ներկայացրե՛ք հայ-պարթևական պայմանագիրը։

5․ Տիգրան Մեծը ինչպե՞ս բազմեց Սելևկյան գահին։

6․Միջերկրական ծովի ափին Տիգրան Մեծը ի՞նչ տարածքներ գրավեց։
Տիգրան Մեծը միջերկրական ծովի ափին գրավեց Կոմագենեն, Կիլիկիան, Փյունիկիան։