Գրական երկերում հեղինակի կերտած հերոսներին զգալն ու ներկայացնելը խիստ պատասխանատու է, դժվար:

Համարձակությունս չի բավարարում վերցնել գրիչը, այսուհանդերձ վերցնում եմ…

Խոսքս Մուշեղ Գալշոյանի` Մեծն Կոմիտասին նվիրված խոսուն պատմվածաշարի մասին է: Մեծանուն գրողը զարմանալի նրբանկատությամբ, հարուստ, գունագեղ բառաշխարհով, լեզվամտածողական բացառիկ ոճով ու մեծ հուզականությամբ է կերտել Կոմիտասի սքանչելի կերպարը: Պատմվածաշարը սկսվում է «Օրն ավետյաց» պատմվածքով, ուր Գալշոյանը ներկայացնում է ապագա հանճարի մուտքը երաժշտական աշխարհ` խավարից դեպի լույս, անհայտից հայտնություն: Այդ օրն ավետիք էր և´ փոքրիկ Սողոմոնի համար, ում կյանքում նոր էջ էր բացվում, և´ հայոց աշխարհի համար. նա ընտրվել էր որբերի միջից և Սուրբ Թեոդոս վանքից գալիս էր Էջմիածին ուսանելու: Նրա համար դա իրական, ապրեցնող երազ էր. «Իրականությունը երազ էր, ու երազը կրկնվում էր: Փոշոտ ճամփի վրա ձիերը վարգ էին առել, նրանց պարանոցներին ու կողերին վետվետում էին զանգակները: Օրը հենց մի դեղին ու կլոր զանգակ էր, ղողանջելով գնում էր դեպի լեռները»:

Մանկան հոգին խռոված էր. նա չգիտեր հայերեն. «Փորձեց հիշել, հատիկ-հատիկ հավաքել իմացած մայրենին… ուրեմն` Մարե… Հայրիկ… Հայ… Հայրենիք… Նա կիսաձայն ասաց իմացած բառերը, կամաց ու հանդարտ, որ ուշ վերջանան… Երակներում քնած մայրենին էր, ելք էր որոնում: Այն քնած արծիվ էր, որը մի շողքից աչք էր բացել, թպրտում էր հոգում… բառերը արյան հետ խուժում էին քունքերը, լեզու պահանջում, և բառերը պեծ-պեծ թափվում էին նրա աչքերից»:

Գալշոյանը զարմանալի նուրբ ու խոր զգացողականությամբ է հյուսել սիրելի հերոսի` Կոմիտասի կատարելության հասնող կերպարը: Եվ ինչպես հմուտ վարպետի ձեռքին գործիքներն են արագ ու վարժ ստեղծում, արարում հրաշագեղ կոթողներ, այնպես էլ հեղինակի ձեռքին բառերը նորանում են, նոր շունչ, իմաստ են առնում… ու բնության սիրահար գրողի ստեղծարար միտքը, գունեղ գրիչը կերտել է սքանչելի նկարագրություններ աշխարհի, մարդու, բնության և… և հենց նրա մասին, ով այդ բնաշխարհի ունկնդիրն էր, ընկալողն ու երգիչը…

«Գեղջկական երգերը ծնվել են այն ժամանակ,- գրում է հեղինակը,- երբ բնությունն ու շինականը եղել են արնակից, անխռով, եղել մի կտուրի տակ… Եվ շինականը իրեն կոչել է բնության տերը` իրավունքով` տեր, աշխատանքով` մշակ: Երբ գեղջկական երգերը չեն հորինվել, այլ ցորյանի պես ծլել են ժամանակին, անարատ…»: Դրանք խտացնում են հայ շինականի օրն ու կյանքը, տառապանքը, բողոքը, որոնց այնպե˜ս զգույշ է մոտեցել երգիչը, մշակել ու վերադարձրել տիրոջը… Հոգեհմա այդ երգերը բացառիկ արժեք ունեին Կոմիտասի համար:

Բնապաշտ գրողի գունեղ գրիչը զարմանալի կենդանի ու բնական է նկարագրել բնության գույները, ձայները, շշուկներն ու հնչյունները: Չէ՞ որ բնությունն ինքնին երգ է` անսկիզբ, անվերջանալի երգ, որը հենց այդպես էլ զգում, ընկալում էր Մեծն Կոմիտասը:

«Նա լուսնի շողերով երգն էր նոտագրում ու երգի հետ այդ գիշերվա արձակ շշուկները, տերևների սվսվոցը, արտերում հալված մանգաղների զրնգոցը, արևահար խոտերի, կալերի բույրը… շինականների դադրած շունչն ու երազները և բոլորը լուսնի շողերով օծված»:

Կոմիտասի բազմաբովանդակ, խոսուն երաժշտական աշխարհը, բանաստեղծական գողտրիկ խոսքը ունեն համամարդկային մեծ արժեք, կապրեն ժողովրդի մեջ` գերելով մարդկանց հոգիներ: Հայի բառ ու խոսքին անծանոթ օտարուհին, լսելով Կոմիտասի «Կռունկը», հուզվում է. «Դա ի˜նչ երաժշտություն էր… ի˜նչ ձայն… ես երբեք չպիտի մոռանամ… չպիտի մոռանամ…»:

Նրա շուրթերով խոսում էր անպաշտպան, բնաջնջվող մի ողջ ժողովուրդ: Նրա երգը տարագիր հայի հոգու երգն էր, հայրենիքի կարոտի կանչը, բողոքն ու ընդվզումն ընդդեմ անարդար աշխարհի: Նրա երգը հայի իրական կյանքն էր, սերը, ուժն ու պատմությունը: «Երգը ժողովրդի պատմությունն է, արևմտահայի այսօրվա օրն ու կյանքը: Զորավիգ ոչ ոք չունի, արդար ոչ մի դուռ, որուն գանգատվելու գնա»: Այսպես է հեղինակը բացում հայրենասեր երգչի խոհերը:

Կոմիտասին նվիրված պատմվածաշարը Գալշոյանը եզրափակում է «Ձայն ամենայն հայոց…» պատմվածքով, ուր երաժշտագետ-երգիչը ներկայանում է մեզ իր երաժշտական ողջ ընկալողականությամբ, ստեղծագործական ուրույն աշխարհով: Նա կարողանում էր արտաբերված մեկ հնչյունով ճանաչել, զատել, հավաքել հայոց աշխարհի բոլոր գավառներին յուրահատուկ բարբառը, երաժշտական ձայները, հնչյուններն ու շունչը. «Աշխարհիս չորեք կողմերեն երգչախմբումս ձայն ունեմ. հայ ձայն հնչեցնել կարելի է ու… երաժշտանոց հիմնել»:

Այո´, Կոմիտասը հիմնեց ու սերունդներին փոխանցեց երգի իր գանձարանը: Կոմիտասի վառ կերպարին շատերն են անդրադարձել: Նրա Մեծ անհատականությամբ նաև Գալշոյանն է գերվել: Ասեմ` մեծանուն գրողին հաջողվել է բազմակողմանիորեն, խորությամբ ամբողջացնել Կոմիտասի հիասքանչ կերպարը:

Գալշոյանական նկարագրությամբ Կոմիտասի կերպարը կմնա անկրկնելի:

Գոհար ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Դստրիկս
Հիմա գիշեր է: Ծննդյան գիշեր: Իմ փոքրիկ ամրոցի բոլոր անզեն պահապանները քնել են: Քնած են և եղբայրդ ու քույրդ: Նույնիսկ մայրդ արդեն քնել է: Ես քիչ մնաց արթնացնեի այդ նիրհող թռչնակներին, մինչև կհասնեի իմ այս աղոտ լուսավորված սենյակը:

 Ինչքան հեռու եմ քեզանից, բայց թող կուրանան աչքերս, թե քո պատկերը , թեկուզ մի ակնթարթ, հեռանում է աչքիս առաջից: Նա այնտեղ է, իմ սեղանին, այստեղ` սրտիս մեջ: Այդտեղ՝ հեքիաթային Փարիզում, դու պարում ես փառահեղ թատրոնի բեմահարթակի վրա, Ելիսեյան դաշտերում: Ես դա լավ գիտեմ, և ինձ թվում է, գիշերվա այս լռության մեջ լսում եմ քո քայլերը, տեսնում եմ քո աչքերը, որ փայլում են, ինչպես աստղերը ձմեռային գիշերում: Ես լսել եմ, որ դու այդ տոնական ու շողշողուն ներկայացման մեջ կատարում ես դերը պարսկական գեղեցկուհու, որը գերված է թաթարական խանից: Գեղեցկուհի՛ եղիր և պարիր, ա՛ստղ եղիր և փայլիր, բայց եթե հանդիսատեսի ցնծությունն ու շնորհակալության խոսքերն արբեցնեն քեզ, եթե գլուխդ պտույտ գա քեզ ընծայված ծաղիկների բույրից, ապա քաշվիր մի անկյուն և կարդա իմ նամակը, ունկնդիր եղիր հորդ ձայնին.

Ես քո հայրն եմ, Ջերալդինա՛:

Ես` Չարլի Չապլինը:

Գիտե՞ս, թե քանի գիշերներ եմ անցկացրել քո մահճակալի մոտ, երբ դու փոքր էիր. քեզ հեքիաթներ էի պատմում և՛ քնած գեղեցկուհու, և՛ մշտարթուն վիշապի մասին… Իսկ երբ քունը իջնում էր իմ ծերացող աչքերին, ես ծիծաղում էի նրա վրա ու ասում. << Հեռացի՛ր, իմ քունը իմ աղջկա երազանքներն են>>:   Ես տեսնում էի քո այդ երազանքները, Ջերալդինա, տեսնում էի քո ապագան, քո այսօրը։ Ես տեսնում էի բեմահարթակի վրա խաղացող մի աղջկա, երկնքում ճախրող մի փերու: Լսում էի՝ ինչպես մարդիկ ասում են.<< Տեսնու°մ եք այս օրիորդին: Սա այն ծեր ծաղրածուի աղջիկն է: Հիշու°մ եք ինչ էր նրա անունը` Չարլի>>:

Այսօր հերթը քոնն է: Պարի՛ր: Ես պարում էի լայն պատառոտված անդրավարտիքով, իսկ դու պարում ես արքայադստեր մետաքսյա հագուստով: այդ պարերն ու ծափահարությունների որոտը քեզ երկինք կհանեն: Բարձրացի՛ր: Բարձրացիր այնտեղ, աղջիկս, բայց և վերադարձիր երկիր, դու պետք է տեսնես, ինչպես են ապրում մարդիկ, ինչպես են ապրում այն ծայրամասերի փողոցի պարուհիները. Նրանք պարում են ցրտից և սովից դողալով: Ես այնպիսին եմ եղել, ինչպիսին նրանք են, Ջերալդինա: Այն գիշերները, այն կախարդական գիշերները, երբ դու քնում էիր` օրորվելով իմ հեքիաթներից, ես չէի քնում. Ես նայում էի քո դեմքին, լսում էի քո սրտի զարկերը և ինձ հարց էի տալիս.<< Չարլի, միթե՞ այս փիսիկը կճանաչի քեզ երբևէ>>: Դու ինձ չես ճանաչում, Ջերալդինա… Ես շատ հեքիաթներ եմ պատմել քեզ այն երկար գիշերներին, բայց իմը, իմ հեքիաթը` չեմ պատմել: Իսկ դա նույպես հետաքրքիր է: Հեքիաթ` քաղցած ծաղրածուի մասին, որ պարում ու երգում էր Լոնդոնի աղքատ թաղամասերում, իսկ ապա… ողորմածություն հայցում…

Ահա նա՝ իմ հեքիաթը: Ես գիտեմ՝ ինչ բան է սովը, ինչ է անօթևան լինելը: Դեռ ավելին` ես ճաշակել եմ ստորացնող մորմոքը այն թափառական ծաղրածուի, որի կրծքի տակ փոթորկվում է հպարտության մի ամբողջ օվկիանոս, և այդ հպարտությունը մեռցնում էին նետած դրամերը… և չնայած այդ ամենին՝ ես ապրում եմ, իսկ ապրողների մասին սովորաբար քիչ է խոսվում:

Ավելի լավ է խոսենք քո մասին:

Քո անվանը, Ջերալդինա, հետևում է իմը` Չապլին: Այդ անունով ես ավելի քան քառասուն տարի ծիծաղեցրել եմ մարդկանց: Բայց ես ավելի լաց եմ եղել, քան նրանք ծիծաղել են: Ջերալդինա, այն ախարհում, որտեղ ապրում ես դու, միայն պարերն ու երաժշտությունը չէ,որ գոյություն ունեն…Կեսգիշերին, երբ դու դուրս ես գալիս մեծ դահլիճից, կարող ես մոռանալ քո հարուստ երկրպագուներին, բայց մի՛ մոռանա այն տաքսու վարորդին, որը քեզ տուն է տանում, հարցրու նրա կնոջ մասին… Եվ եթե նա հղի է, եթե նրանք փող չունեն երեխայի համար շապիկներ գնելու, փող դիր նրա ձեռքը: Ես կարգադրել եմ, որպեսզի բանկում վճարեն քո այդօրինակ ծախսերը: Իսկ ինչ մնում է մյուսներին, դու նրանց վճարիր ճիշտ հաշվով: Ժամանակ առ ժամանակ օգտվիր մետրոյից, կամ շրջիր ավտոբուսով և շատ ավելի հաճախ քայլիր ոտքով, դիտիր քաղաքը: Զննի՛ր մարդկանց, նայիր այրիներին և որբերին և գոնե օրը մեկ անգամ ասա ինքդ քեզ, : Այո, դու հենց այդպիսին ես, ինչպիսին նրանք են, դստրիկս: Եվ նույնիս ավելի պակաս: Արվեստը, նախքան մարդուն թևեր տալը, որպեսզի նա կարողանա ճախրել ամպերից վեր, սովորաբար կտրում է նրա ոտքերը: Եվ եթե գա այն պահը, երբ դու քեզ վեր կզգաս հասարակությունից, անմիջապես թո՛ղ բեմը: Նստիր առաջին իսկ պատահած տաքսին և գնա Փարիզի արվարձանները:Դրանք ինձ շատ լավ ծանոթ են: Դու այնտեղ կտեսնես շատ պարուհիների, այնպիսիններին, ինչպիսին դու ես, նույնիսկ ավելի գեղեցիկները, ավելի նազելիները, ավելի հպարտները, քան դու ես: Քո թատրոնի լուսարձակների կուրացուցիչ լույսերը այնտեղ չկան: Նրանց լուսարձակը լուսինն է:

 Նայի՛ր, ուշադի՛ր նայիր: Չի՞ թվում քեզ արդյոք, որ նրանք քեզանից ավելի լավ են պարում: Խոստովանի՛ր, խոստովանի՛ր, աղջիկս: Միշտ էլ կգտնվի մեկը,որ քեզանից լավ կպարի և քեզանից լավ կխաղա: Եվ հիշիր, Չարլիի ընտանիքում չի եղել այնքան անտաշ մեկը, որ հայհոյեր կառապանին կամ ծաղրեր Սենայի ափին նստած աղքատին:

 Ես պիտի մեռնեմ, բայց դու պիտի ապրես… Ես ուզում եմ, որ դու երբեք չիմանայիր՝ ինչ բան է աղքատությունը:

 Այս նամակի հետ քեզ ուղարկում եմ չլրացված դրամական չեկ, որպեսզի դու կարողանաս ծախսել այնքան, որքան ցանկանում ես: Բայց երբ ծախսես երկու ֆրանկ, մի՛ մոռացիր հիշեցնել քեզ, որ երրորդը քոնը չէ, նա պետք է պատկանի այն անծանոթին, որն ունի դրա կարիքը: Իսկ դու հեշտությամբ կգտնես այդպիսի մեկին: Ես քեզ հետ խոսում եմ փողի մասին, որովհետև գիտեմ նրա դիվային ուժը: Գիտես, ես շատ ժամանակ եմ անցկացրել կրկեսում և միշտ երկյուղ եմ զգացել լարախաղացների համար: Բայց պետք է քեզ, աղջի՛կս, ասեմ մի ճշմարտություն. Մարդիկ գետնի վրա ավելի’ անհաստատ են, քան լարախաղացները` երերուն լարի վրա: Գուցե կարող է պատահել՝ այս երեկո քեզ կուրացնի մի թանկագին ադամանդի փայլը, հենց դա էլ կլինի քո անհուսալի պարանը, և քո անկումն անխուսափելի է: Կարող է պատահել՝ մի գեղեցիկ օր գերվես ինչ-որ արքայազնի գեղեցկությամբ, այդ պահին դու կդառնաս մի անփորձ լարախաղաց, իսկ անփորձները միշտ ընկնում են: Մի վաճառիր սիրտդ ոսկով ու զարդարանքներով, գիտցիր, որ ամենամեծ ադամանդը արևն է: Բարեբախտաբար նա լուսավորում է բոլորին: Եվ երբ մի գեղեցիկ օր սիրահարվես մեկնումեկին, ապա նվիրվիր նրան մինչև վերջ: Ես ասել եմ մորդ, որպեսզի նա այդ մասին գրի քեզ: Նա սերը ավելի լավ գիտի, քան ես, նրան ավելի վայել է խոսել այդ մասին…

 Քո աշխատանքը շատ ծանր է, ես գիտեմ, քո մարմինը ծածկված է մի կտոր մետաքսով: Հանուն արվեստի կարելի է հայտնվել բեմի վրա նաև մերկ, բայց այնտեղից պետք է վերադառնալ հագնված և մաքրված: Ոչինչ և ոչ ոք այս աշխարհում արժանի չէ այն բանին, որպեսզի տեսնի աղջկա նույնիսկ ոտքերի եղունգները: Մերկությունը մեր ժամանակի ախտն է: Ես ծեր եմ, և իմ խոսքերը, հնարավոր է, ծիծաղելի են հնչում: Սարսափելի ոչինչ չկա, եթե քո համոզմունքները այս հարցում տասնյակ տարիների վաղեմություն ունենան, եթե այն պատկանի անցած ժամանակին: Մ՛ի վախեցիր, այդ տասնյակ տարիները չեն ծերացնի քեզ, բայց ինչ էլ ուզում է լինի, ես ցանկանում եմ , որ դու լինես վերջինը նրանցից, ովքեր կդառնան տկլորների կղզու հպատակը:

 Ես գիտեմ, որ հայրերի և որդիների միջև գնում է հավերժական մենամարտ: Ինձ հետ, իմ մտքերի հետ կռվիր, աղջիկս: Ես չեմ սիրում հնազանդ երեխաներ, և քանի դեռ աչքերիցս արցունքներ չեն կաթել այս տողերի վրա, ուզում եմ հավատալ՝ Ծննդյան այս գիշերը հրաշալիքների գիշեր է: Ես կցանկանայի, որպեսզի հրաշք կատարվեր, որ դու իսկապես հասկանայիր այն բոլորը, ինչ ցանկացա ասել քեզ:

 Չարլին արդեն ծերացել է, Ջերալդինա՛: Վաղ թե ուշ բեմական սպիտակ մետաքսի փոխարեն ստիպված պիտի լինես սև զգեստ հագնել, որպեսզի գաս իմ գերեզմանին: Այժմ ես չեմ ուզում վշտացնել քեզ: Միայն ժամանակ առ ժամանակ նայիր հայելուն, այնտեղ դու ինձ կտեսնես: Քո երակներով իմ արյունն է հոսում: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ արյունը կսառչի իմ երակներում,ես կուզենայի, որ դու չմոռանաս հորդ` Չարլիին:

 Ես չեմ եղել հրեշտակ, բայց որքան կարողացել եմ, ձգտել եմ լինել մարդ:

 Փորձիր և դու:

 Համբուրում եմ քեզ:

                                   Չարլի:

Հարցեր և առաջադրանքներ։
1․ Ուշադիր կարդա՛ և բլոգումդ վերլուծի՛ր։
Առաջին տպավորությունն ընթերցանությունից հետո զարմանալի էր։ Այս նամակի շնորհիվ ես ավելի լավ հասկացա Չարլի Չապլինին։ Ճիշտն ասած մի փոքր տխուր է, որ այսպիսի տարրական մարդկության մասին բնակչության մեծամասնությունը չգիտի, և պետք է արդեն այդ ամենի մասին գրել։ Նամակը Սուրբ ծննդյան գիշերվա առթիվ նվեր էր Չարլիի ավագ աղջկան՝ Ջերալդինային։ Նամակում սկզբից նկարագրվում էր Չարլիի սերը դեպի դստերը, նկարագրվում է ընտանիքը, և այդ ամենից հետո սկսում է նամակի բուն ասելիքը։ Նամակում ներկայացված Ջերալդինան։ Ջերալդինան, ըստ Չարլիի նկարագրության, լավ պարուհի էր, ով արդեն հասնում էր բարձրունքների։ Չարլին փոքր տարիքում որբ է մեծացել, այնուհետև՝ աղքատության մեջ, հետևաբար՝ նա գիտեր, թե ինչ է նշանակում լինել առանց նյութական արժեքների։ Ցանկացած մարդու համար էլ կարևոր է նյութականը, հատկապես գումարը, և ինչպես նշեր էլ Չարլին՝ փողը դիվային ուժ ունի։ Մարդիկ, գերվելով փողով, մոռանում են մարդ լինելը։ Նրանք տարված են մեկ այլ աշխարհով, հարստությամբ, հպարտությամբ, հզորությամբ, իրենց միշտ համեմատում են ուրիշների հետ։ Այդ ինքնասիրությունը, հպարտությունը, որը ստիպում է քեզ զգալ բոլորից ավելին, այն ստիպում է նրանց մոռանալ մարդկային արժեքները, բարությունը, գեղեցկությունը։ Նամակի մեջ Չարլին ուղիղ ասում է, որ այս աշխարհում ամենագեղեցիկը Ջերալդինան չէ, ամենալավ պարուհին Ջերալդինան չէ։ Այնքան ավելի լավ պարուհիներ կան, այնքան ավելի գեղեցիկ աղջիկներ։ Ոչ բոլորը կկարողանային համարձակվել կոտրել իրենց դստրի ինքնավստահությունը այդպիսի անկեղծությամբ։ Ոմանց համար այս խոսքերը նույնիսկ կոպիտ կհնչեն, բայց ես այդպես չեմ կարծում։ Այդ խոսքերը ոչ միայն Ջերալդինային էին վերաբերվում, այլ բոլորին։ Պետք է հասկանալ, որ «ամենա-ամենա» մարդ չկա այս երկրում։ Ես վստահ եմ, որ Ջերալդինան կգիտակցի հոր խոսքերի նշանակությունը, և կընդունի այն, քանի որ այսպիսի անկեղծությամբ նամակը՝ անգին է։ Ես ամբողջովին համամիտ եմ Չարլիի հետ։ Ես վստահ եմ, որ նույնիսկ այն մեկը, ով երբեք չի մտածել այս խնդիրի շուրջ, ընթերցելով այս նամակը մի պահ կմտածի այս ամենի մասին։
2․ Ի՞նչ խորհուրդ ուներ Չապլինի նամակը։
Չապլինը խորհուրդ էր տալիս չմոռանալ որիշների մասին։ Իհարկե, ինքներս մեզ պետք է սիրել և իմանալ մեր արժեքը, բայց ոչ մի դեպքում մեզ ուրիշներից վերև պետք չէ դնել։ Մենք բոլորս մարդիկ ենք և մենք բոլորս հավասար ենք։
3․ Ի՞նչ էր ավանդում նա իր դստերը։
4․ Ի՞նչն էր կարևորում կյանում Չապլինը։
Չապլինը կարևորում է մարդու արժեքները, մարդու վերաբերմունքը որիշների հանդեպ, այլ ոչ թե գումարը մարդու դրամապանակի մեջ։
5․ Համաձա՞յն ես նրա մտքերի հետ․ հիմնավորի՛ր պատասխանդ։
Ես ամբողջովին համամիտ եմ Չարլիի հետ։ Ես վստահ եմ, որ նույնիսկ այն մեկը, ով երբեք չի մտածել այս խնդիրի շուրջ, ընթերցելով այս նամակը մի պահ կմտածի այս ամենի մասին։

«Սպասում»

Այս պատմվածքը ունի մի շարք խորքային շերտեր, որոնք վերաբերում են մարդկային արժեքներին։ Պատմվածքի մեջ Կոմիտասը, Փարիզի փողոցներում գտնելով մի կորած դրամապանակ, սկսում է մտածել ոչ միայն նյութական արժեքների մասին, այլ նաև մարդկային հոգու և բարոյական պարտականությունների մասին։ Բացի այդ, Կոմիմտասը հիշեց դժվար տարիները Բեռլինում, երբ նա ոչ մի գումար չուներ, որպեսզի ապահովի իրեն բարենպաստ պայմաններ։ Կոմիտասը, գտնելով դրամապանակը, իր սկզբում մտածում է, որ պետք է սպասի դրամապանակի տիրոջը: Նա համոզված է, որ մարդը կվերադառնա իր կորած գումարը վերցնելու համար։ Կոմիտասի մտքերը գնում են դեպի իր անցյալը՝ Բեռլին, որտեղ նա պատահաբար շահել էր վիճակախաղում, բայց այդ հաղթանակը նա ընկալում է որպես պարտք։ Պատմվածքը, նաև, ապացուցում է տալիս այն փաստը, որ Կոմիտասին նման մարդը միշտ պատրաստ է դրսևորել իր բարոյական արժեքները՝ մտածելով ոչ թե անձնական շահի մասին, այլ մարդու ներսում խորացող մարդկային զսպվածության, արարքների ու առաքելությունների մասին։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Պատմվածքից դո՛ւրս գրիր ա և ե խոնարհման հնգական բայ, որոշիր դրանց կազմությունը․պա՞րզ են, թե՞ ածանցավոր։
Ե խոնարհման՝ Ալե-պարզ, ասել-պարզ, եկել-պարզ, հենվել-պարզ, տեսնել-ածանցավոր
Ա խոնարհման՝ գալ-պարզ, ծանոթանալ-ածացավոր, ջանալ-պարզ, կարողանալ-ածանցաոր
2․ Դո՛ւրս գրիր անհասկանալի բառերն ու արտահայտությունները և բառարանի օգնությամբ բացատրիր։
քողտիկ — փոքրիկ տուն, խրճիթ
3․Դուրս գրիր փոխաբերություններն ու համեմատությունները։
4․ Ինչո՞ւ է հեղինակը պատմվածքը վերնագրել ,,Կանչը,,։
Իմ կարծիքով հեղինակը այս պատմվածքը վերնագրել է «Կանչը», քանի որ գլխավոր հերոսը՝ Զորոն, պատմվածքի ընթացքում Ալեի կարիքն ուներ, ինչի պատճառով անընդհատ կանչում էր «Ալե~»
5․ Ո՞վ է Զորոն։ Ինչպիսի՞ն է նա․բնութագրի՛ր, մեղադրի՛ր, արդարացրո՛ւ նրան։
Զորոն մի ծեր մարդ էր, ով նույնիսկ չէր հասկանում, թե ում է սիրում կամ ինչ է ուզում անել։ Իմ կարծիքով Զորոյին կարելի է արդարացնել նրանով, որ ավելի լավ է իմանալ ճշմարտությունը, նույնիսկ, եթե այն շատ վատն է, քան ստին հավատալ։
6․ Ո՞վ է Ալեն։ Ինչպիսի՞ն է նա․բնութագրի՛ր, մեղադրի՛ր, արդարացրո՛ւ նրան։
Ալեն Զորոյին սիրելի մարդն էր, նրան ոչ մի բանում մեղադրել չեմ կարող։ Նա շատ հավատարիմ էր իր ընտանիքի հանդեպ։
7․ Ինչու՞ Զորոն կորցրեց իր պատանեկան տարիների սերը։
Պատերազմի հետևանքով Զորոյի և Ալեի ճանապարհները ստիպված բաժանվեցին։ Չնայած դրան, Զորոն դեռևս սիրում էր հիշում էր Ալեին։
8․ Ո՞րն է այն ,,էրգիրը,, , որի մասին հիշատակում է գրողը։
Հեղինակը «Էրգիր» անվանում էր նրան հարազատ Արևմտյան Հայաստանը։
9․ Հիշի՛ր Մ․Գալշոյանից անցած մեկ այլ ստեղծագործություն և փորձիր համեմատել ,,Կանչը,, պատմվածքի հետ՝ ընդգծելով նմանություններն ու տարբերությունները։
Վերցնենք «Մամփրե արքա» ստեղծագործությունը։ Երկուսում էլ նշված է, որ հերոսները կարոտում էին ինչ-որ բան, կամ ինչ-որ մեկին։ «Կանչը» պատմվածքում Զորոն կարոտում էր իր սիրած աղջկան, իսկ «Մամփրե արքա» պատմվածքում հերոսը կարոտում էր իր հայրենիքը՝ Արևմտյան Հայաստանը։ Ես ընտրեցի «Մամփրե արքա» ստեղծագործությունը, քանի որ այնտեղ էլ է նշվում Արևմտյան Հայաստանը, «Կանչը» ստեղծագործության մեջ էլ հեղինակը շատ էր նշում «էրգիրը»՝ Արևմտյան Հայաստանը։
10․ Պատմվածքը փոխադրի՛ր բանավոր։

1. Դասարանում քննարկել Վ. Սիրադեղյանի Ափսոս էր երեխան պատմվածքը:
2. Կարդալ ստորև դրված պատմվածքը, կազմել հարցեր /առնվազն 5/ և առաջադրանքներ պատմվածքի վերաբերյալ, պատասխանել այդ հարցերին:
1. Ինչո՞ւ էր երեխան այդքան շուտ հասել դպրոց։
Երեխան տաք հագուստ չուներ, սառչել էր, և վազելով դպրոց հասավ, հույս ունենալով, որ գոնե մի քիչ կտաքանա։
2․ Ինչո՞ւ Հարութ քեռին երեխային դպրոց չթողեց մտնել։
Հարութ քեռու ասելով, Ավագը նրան կարգադրել էլ ժամանակից շուտ չթողել դպրոց մտնել։
3․ Քո կարծիքով՝ Հարութ քեռին ճի՞շտ վարվեց, որ երեխային չթողեց մտնել դպրոց։
Իմ կարծիքով՝ ոչ։ Հարութ քեռին տեսնում էր, որ երեխան բուքից լրիվ սառչած էր, բայց միևնույնն էր, նա չթողեց երեխուն մտնել դպրոց և տաքանալ։
4․ Քո կարծիքով՝ ին՞չ արեց երեխան պատմվածքի վերջում։
Իմ կարծիքով՝ երեխան ճարը կտրած գնաց տուն, հետ տաքանալու։ Բայց դպրոց այդ օրը հետ չվերադարձավ։
5․ Փորձի՛ր նկարագրել երեխայի հագուկապը։
Երեխան գուլպայի ծակ թաթը ձգել, ոտքի տակ էր դրել, ոտքին մեծ, պոռթած կոշիկների ներսը դարման ու քուրջ էր խցկել և այդ ամենը ձեռքն ընկածով կապոտել էր։
3․ Պատմվածքը փորձիր պատմել մյուս դասին։

Երեխան արդեն հասնում էր դպրոցին։ Վազքից արդեն անցել էր քելքի։

Վախենում էր գլուխը վեր առնի՝ դպրոցը տեսնի սպասվածից հեռու։ Նաև թիփին աչքերին էր խփում, և երեխան գնում էր՝ փալաս կեպին աչքերին քաշած։

Դպրոցին, փաստորեն, հասել էր, մնում էր հասնի շեմին։ Չորս պատերի ապահովության հեռանկարից արդեն տաքանում էր։ Կամ լավ թմրել էր։ Այդպես գլուխը կախ գնալու դեմ էր առնելու դռանը և իրեն հաճելի անակնկալ էր մատուցելու։

Երեխան այնքան էր ինքն իրեն ապավինել, այնքան էր մտել ինքն իր մեջ, որ մրմռացող ոտքերը այլևս իրենը չէին։ Նա արդեն ոտքերին օգնել չէր կարող և ճիշտը դրանց գոյությունը ուրանալն էր։ Եթե ոտքերը իրենը չեն, ուրեմն ցավն էլ իրենը չի, խորամանկում էր երեխան։

Ձեռքից եկածը արել էր. գուլպայի ծակ թաթը ձգել, ոտքի տակ էր դրել, ոտքին մեծ, պոռթած կոշիկների ներսը դարման ու քուրջ էր խցկել, ձեռքն ընկածով կապոտել էր, բայց կարծես բան արած չլիներ։ Սառած, անզգալի, պրոտեզի վրա քաշած կոշիկի նման, ուրիշի ոտքին եղածի նման անհաղորդակից կային ու տարօրինակ էլ էր, որ հետը գալիս էին։ Այսինքն, առաջն ընկած գնում էին։

Երեխան հասավ դռանը ու դուռը չբացած՝ ներսում էր… Դուռը դեմ ընկավ, ու երեխան ցրտից ոտքից գլուխ դաղվեց։ Ուրեմն, դեռ ներսում չէր։

— Հարութ քեռի,— կանչեց,— սառա, Հարութ քեռի։

Երեխային թվաց հեռվի՜ց, դանդաղ, միջանցքով գալիս են։ Գալիս—չեն հասնում։ Դռան դեմ անակնկալի եկած երեխան անպաշտպան էր։ Այդքան չզգալու տված ցուրտը, այդքան իրենից վանած, արհամարհած ու չարացած ցուրտը մեկեն, վրիժառու խփել էր երեխային։ Կամքը հաշվարկված էր որոշակի տարածության, որոշակի ժամանակի համար և հիմա իր գործը արել՝ վերացել էր։ Սառնամանիքի դեմ նոր խաղ սկսել չէր լինի, և կամազուրկ մարմինը ցրտի բերանը տված՝ երեխան տղամարդավարի մղկտում էր։ Ու ամեն պահ ներսում հայտնվելու հույս ուներ։

Դռան փեղկը հույսով ետ գնաց ու դխկոցով դեմ առավ նիգին։

— Էսքան շուտ ո՞ւր ես եկել, այ լակոտ։

Հանգը այնպես չէր, թե՝ այ որդի, բա դու մեղք չե՞ս, բա դու քուն ու դադար չունե՞ս… Ձայնը քնահարամ եղած հարբածի չարություն ուներ, բայց երեխան չարությունը բիձու փնթփնթոց հասկացավ։
Լավ մարդուն նեղություն տալու համար երեխան մեղավորություն զգաց և արդեն որպես ներս մտած՝ բացատրեց, արդարացավ.

— Հարութ քեռի,— ասաց,— վազելով եմ եկել՝ շուտ հասա։

— Իմ գործը չի, Ավագը կարգադրել է չթողնեմ։

Երեխան կարծեց լավ չարդարացավ։

— Ավագը չի իմանա, Հարութ քեռի, կմտնեմ նստարանի տակ։

— Գնա ձեր թախտի տակ մտի,— ասաց։

Երեխան կարծեց հոգու հետ խաղ են անում։ Կարծեց հետագա վայելքն են ձգելով քաղցրացնում։

— Ավագը իմ մոր քեռու տղեն է, Հարութ քեռի, բաց արա։

— Գնա, գնա,— ասաց,— մի անգամ էլ ետ վազի արի՝ ժամը կգա։

Երեխան առաջին պահ չհավատաց, բայց հեռացող ոտնաձայնը իրոք հեռանում էր։ Երեխայի խելքը մտավ, որ, ուրեմն, ճիշտը տուն գնալ—դառնալն է։ Եթե դուռը չեն բացում, ուրեմն ճիշտը դա է, ու իր լավն են ուզում։ Բայց բուքը, մութը, բքից սսկված, տեղները չմատնող շները… Երեխան դպրոցի մատույցներում ձեռքի փայտը վախի հետ շպրտել էր՝ ո՞նց գտներ։ Հետո, ախր, ո՞նց կարող էր տուն գնալ—դառնալը ավելի հարմար լինել։ Իսկ եթե հարմար չէ, դուռն ինչո՞ւ չբացեցին… Երեխայի միտքն էլ էր սառչում։ Իսկ ոտքերը ինքնաբերաբար դոփդոփում էին։ Երեխան արդեն պարում էր։ Բայց ուսը գցած շորի պայուսակը լնգլնգում էր և գրպանիկի թանաքամանը կարող էր շուռ գալ։ Երեխան ձախ ձեռքը հանեց թևատակից, շորի վրայից բռնեց թանաքամանը, բութ, սառչող մատով խցեց բերանը։ Հիմա կարող էր ապահով թռչկոտել։

Ձախ ձեռքն էլ ոտքերի հետ սառչում էր։ Ականջներին երեխան կամքի գերագույն լարումով ձեռք չէր տալիս. տրորեր՝ մղկտոցը սաստկանալու էր։ Միտքը ցրտից, ցավից շեղել էր պետք։ Մի բան անել պետք էր։ Հիշեց, որ գրպանում հացի կտոր կա, աջ ձեռքն էլ թևատակից հանեց, կոխեց գրպանը՝ լիքը ձյուն էր, ձյան տակ հացը քարացել էր։ Եվ երեխան սկսեց երգել.Այսքան ուրախ կյանքը մեր ընկեր էսինչն է տվել,Այսքան ուրախ կյանքը մեր ընկեր էսինչն է տվել…

— Սովից ցնդել ե՞ս, այ լակոտ։

Երեխան քարացավ։ Ամոթից մի երկվայրկյան նույնիսկ տաքացավ։ Իր երգելը երգեցողության դասատուն անգամ լսած չկար, իսկ սա Ավագն էր։ Երեխան կուչ եկավ ու սպասում էր, որ վզակոթին տան։ Միաժամանակ սպասում էր դուռը բացվելուն։ Լարումից երեխան մի քիչ էլ տաքացավ։

1․ Մասնակցիր Սիրադեղյանական օրեր նախագծին՝ կարդալով Վ․ Սիրադեղյանի պատմվածքներից։
2․ Գրիր դրանց մասին քո վերլուծությունը, վերլուծիր կերպարները՝ նրանց արարքները արդարացնելով կամ քննադատելով։
3․ ,,Գրականություն,, բաժնիդ մեջ ստեղծիր Վանո Սիրադեղյան փաթեթ՝ քո կատարած աշխատանքներով, և ուղարկիր ինձ։

Երբ մարդը ժամանակ ունեցավ ու ետ նայեց, տեսավ, որ անցյալը սուզվում է մոռացության մեջ։ «Չի կարող պատահել,-եղավ առաջին միտքը։ Ամեն անգամ, երբ հընթացս մի հայացք էր ձգել անցյալին եւ շտապ վերադարձել առօրյային, տպավորվել էր, թե այնտեղ ամեն ինչ կարգին է։ Որ այնտեղ, հիշողության դարանում օրերի ընթացքը տպված է անկորուստ, եւ միայն ժամանակ է պետք՝ պատկերաշարքը մտովի շարժման մեջ դնելու համար։ Բայց ահա ժամանակ ունեցավ եւ տեսավ, որ կյանքը իր հետքերը մի ծայրից ջնջում է։
«Ի՜նչ վիրավորական է,-մտածեց մարդը։ Այլեւս հասկանալի էր, անդունդը առջեւում չէ, որի եզրին ընդհատվում է կյանքը։ Որ մահը դարանակալ չի սպասում առջեւը՝ մի տեղ, այլ հուշիկ, գոյության հետքերը ջնջելով՝ գալիս է թիկունքից եւ երբ հասավ քեզ, առջեւում ոչինչ չի լինելու։ Եվ ոչ էլ անցյալում, որ ափսոսաս։ Եվ, այնուամենայնիվ, ափսոս էր այդ կյանքը։ Ափսոս էր այդպես մանրամասնորեն ապրել ու մատնել մոռացության։ Ափսոս էր այդ երեխան։ Խավարող հիշողության մեջ կայծկլտացող այդ լույս երեխայի պատկերն էր ափսոս, որ անիմանալի է ինչպես՝ լուծվեց այս մռայլ կազմի մեջ — ինքը անէացավ՝ անհասկանալի է երբ։ «Գրողը տանի քո անհավես մարմինը,-դառնացավ մենակ մարդը։

-Ի՜նչ լավ էր, այն երեխան չգիտեր քո գոյության մասին։ Եվ զգույշ, որպեսզի մարմնի մեջ մի տեղ մի ջիլ ցավոտ ձիգ չտա, զգույշ եւ ուշադիր վեր կացավ՝ իր համար սուրճ դնելու։ Հիմա ինքը պիտի խնձոր կլպելիս լիներ։ Կամ որդու հեծանիվը սարքելիս պիտի լիներ։ Կամ նման այլ բաներ, որ տանը անում են 50-ից հետո։ Այնինչ, հիմա իր ողջ կենսագործունեությունը ուղղված էր սեփական անձը սպասարկելուն։ Եվ ամեն մի գործողություն եթե ոչ անիմաստ, գոնե ձանձրալի էր։ Կլպած, կտրտած ու բոլորեքյան ափսեի մեջ շարած խնձորի համից ուրախացող չկար, հեծանիվը արագ գործի գցող հոր ձեռքի հմտությունով հպարտացող չկար, եւ նա դարձել էր ինքն իր ջանքերի սպառողը, ինքն իրեն գնահատողը՝ սալաթի համուհոտի հարցում, նույնիսկ ինքն իր ունկնդիրը, որովհետեւ սկսել էր ինքն իր հետ խոսել։ Երեք հարյուր քայլի վրա պետք է լիներ ծովը, որի ո’չ շունչն էր զգացվում, ո’չ ձայնն էր լսվում, որովհետեւ ծովը քաղաքից կտրում էր գիշեր-ցերեկ շառաչող մայրուղին։ Մայրուղուն կպած միհարկանի տներով ավանը ցերեկը կարծես չէր ապրում։ Մարդիկ դրսում էին լինում միայն հույժ անհրաժեշտության բերումով, իսկ մայրամուտից հետո երեխաներին քշում էին տները, որովհետեւ արևածագից շատ առաջ սկսում էր տապը, իսկ երեխաները պիտի առնեին իրենց քունը եւ դպրոց գնային։ Տունը կարծես թե բարեխիղճ էր կառուցված եւ հնարավորին չափ մեկուսացված էր աշխարհից, բայց մողեսի ձագերը ծակուծուկ գտնում, սողոսկում էին զովի այդ դրախտը, որտեղ մարդը մենակ տերուտնօրեն էր՝ պատերով, առաստաղով հանդերձ անհասկանալիորեն ահռելի մի տարածքի, որտեղ օրվա տապից կարող էր շունչ քաշել միլիոն մողես։ Բայց մողեսների բախտը չէր բերել, որովհետեւ կենվորը զզվում էր սողուններից եւ առհասարակ լպրծուն բաներից։ Նա մինչեւ քսան տարեկան դառնալը նույնիսկ մակարոն չէր կերել (իսկ բրինձ չէր ուտում, որովհետեւ մեծ եղբայրը չէր ուտում), եւ երբ տնեցիները ճաշի էին նստում, մայրը ամեն անգամ հոգապահուստ մի բան գտնում էր նրա համար։ Իսկ խաշի հանդեպ զզվանքը հաղթահարեց կամքի գերագույն լարումով։ Բայց դա, երեւի, անխուսափելի էր, որովհետեւ խաշը ոչ միայն հնարավորություն էր տալիս կիրակի առավոտ վաղ հավաքվել ընկերներով, այլեւ արարողություններից զուրկ հայ կյանքում խաշ ուտելը միակ ամբողջական արարողությունն է, որ կապված չէ հուղարկավորության, ցեղասպանության եւ այլ արհավիրքների հետ։ Այդ ժամանակ էլ սովորեց օղի խմել։ Թե այլ հարավցիներ ինչու են օղի խմում, չհասկացավ, բայց ինքը օղի սկսեց խմել՝ խաշի հանդեպ զզվանքը հաղթահարելու համար։ Թեեւ օղի խմելն էլ մի առանձին զզվանք էր։ Իսկ փորոտիքը, այնուամենայնիվ, ափսեից հանում էր միշտ, ինչպես մինչ այդ սոխն էր հանել։

…Պարզվեց, որ հեռուստացույցի էկրանից պոկ չգալու մարդկային կարողությունը անսահման է։ Նայել լինում էր գրեթե անընդհատ՝ օրուգիշեր եւ շաբաթներ շարունակ, նաեւ բազմոցի մեջ ննջել-արթնանալով, եւ հայտնի չէր՝ դա կբերի ծույլ-անմեղ ապուշությա՞ն, թե՞ ներսում դավադիր պրկվող մի լար հանկարծ կճայթի։ Մտածելու ընդունակությունը կորցնել պետք չէր ամեն պարագայում։ Իսկ գրելը մտածելու լավագույն ձեւն է։ Նման դեպքերում առաջին միտքը, որ գալիս է չնչին երկրի պաշտոնազրկված գեներալի գլուխը, հավատարմության ու դավաճանության, հեղափոխության ու հակահեղափոխության հավերժ թեման է։ Բայց այնքան ժամանակ չէր անցել, որ քաղաքականության թողած խորշանքը անցած լիներ, այնքան էլ թարմ չէին տպավորությունները, որ վիրավորվածությունը ձգտեր ժայթքելու։ Նաեւ այդքան անխելք չէր, որ մտածեր, թե իր կյանքի օրինակը մեկնումեկին դաս կլինի։ Պատմությունը ե՞րբ է մեկնումեկին դաս եղել, որ այսուհետեւ ինչ-որ մեկի համար լինի։ Ամեն ոք, ամեն սերունդ իր անկապտելի իրավունքն է համարում սեփական սխալների վրա սովորելը եւ այդ իրավունքից օգտվում է առավելագույնս ագրեսիվ։ Եվ երբ բավականաչափ սխալված է լինում, որպեսզի կարողանա դաս քաղել սեփական սխալներից, գալիս է հաջորդ սերնդի սխալվելու ժամանակը։ Ելքը անպաճույճ օրագրությունն էր։ Չորս պատերի մեջ անցկացրած աննման օրերի նկարագրությունը գերադասելի էր թվում, քան աննկատելիորեն բարձրաձայն մտածելուն անցնելը, ինչի նշանները երեւում էին։ Մնում էր հեռու վանել օրագիր պահող տասնչորս տարեկան աղջկա պատկերը։ Այդ պատկերը հուշում էր սենտիմենտով ցեխ դառնալու վտանգը, ինչը ոչնչով լավ չէր վաղաժամ զառամախտից։ Որոնք, գուցե, նույն երեւույթի երկու դրսեւորումներն էին։ Բայց ահա գրիչը երկար ժամանակ չէր նստում ձեռքին։ Երեւի այդպես եղել էր առաջին անգամ սափրվելիս։ Այդպես հաստատ լինում է տեւական հիվանդությունից հետո շապիկի կոճակները կոճկելիս։ Երբ տարին տարվա վրա սուրճը դնում են օգնականները, գրում են օգնականները, զենքը յուղում են, հեռախոսը լիցքավորում են… Հարկադիր պորտաբույծի այդ առօրյայում գրելուց մնում է մակագրելը, մտածելուց՝ այլոց մտքերին հավանություն տալը կամ չտալը, իսկ մնացած բաներից` միայն այն, ինչ չեն անում ուրիշի ներկայությամբ նույնիսկ օրուգիշեր թիկնազորով շրջապատված գեներալները։ Եվ երբ մարդը վերջնականապես մնում է մենակ, երկար ժամանակ չի կարողանում հասկանալ՝ դա ծերությունի՞ց է, թե՞ անբանության վարժվելուց։ Այդպես շփոթված է լինում դպրոցականը ամառային արձակուրդներից հետո։ Թե՛ գրիչը չի նստում ձեռքին, թե՛ չի կենտրոնանում թելադրության վրա։ Իսկ դասատուն բութ է ու չի հասկանում, որ թելադրության փոխարեն երեխային պետք է շարադրությունով, աստիճանաբար ամռան օրերից ետ բերել դասարան։ … Սուրճը այս անգամ էլ թափվեց։ Սեւեռուն նայում էր սրճեփի բերանին, նույնիսկ երկու քայլ չարեց գավաթը ողողելու համար, բայց փրփուրի բարձրանալը չնկատեց։ Խնդիրը հիմա այն էր՝ անմիջապես մաքրի՞, քանի դեռ թափվածքը չի չորացել տաքացած էմալի վրա, թե՞ մնա սուրճ խմելուց հետո։ Հետոյին մնալը ժամանակ էր խլելու։ «Իսկ ժամանակիդ ի՞նչ է եղելե,- հեգնեց Մենակը։ Ժամանակ առ ժամանակ բեռնատարի մի հռնդյուն, մարդատարի մի շչակ հիշեցնում էր, որ տան պատերից դուրս, այնուամենայնիվ, ինչ-որ կյանք կա։ Այդ կյանքի գոյությունը հիշեցնում էր, մեկ էլ, ճնճղուկների ձայնը մայրամուտից հետո։ Որտե՞ղ են ճնճղուկները թաքնվում ցերեկը անստվեր այս երկրում։ Ինքը ինչքան պիտի ապրի այս երկրում, որ արմավենու ստվերը համարի ստվեր, եւ ճնճղուկների ճռվողյունը արմավենու սաղարթների մեջ հնչի համոզիչ։ Ավելի համոզիչ կլիներ կաչաղակի գոյությունը։ Կամ ավելի բազմերանգ մի բանի։ Իսկ ճնճղուկը պատկերանում է վաղ գարնան հալոցքի ջրերի մեջ ցայվելիս։ Եվ եթե ծառի գոյությունը անխուսափելի է այդ պատկերի մեջ, ծառը պիտի ուռի լինի կամ ծիրանի ծառ՝ խոնավ շիվերը բողբոջելու խոստումով մգացած։ Եվ եթե հալոցքի ջրերում ձմռան անսնունդ օրերին նիհարած, բայց գարնան վրա առույգի եկած ճնճղուկը կա, հնարավոր չէ, որ կողքը չհայտնվի փողքերը քշտած ու սանդալները բոբիկ ոտքերին, ճիպոտը ձեռքին, չփչփոցով ճնճղուկներին հալածող երեխան։ «Արդյո՞ք քո որդին քո կորցրած մանկության որոնումը չէ,-զգուշորեն, եռման սուրճի առաջին կումը անելու նման մտածեց Մենակը։ Հիմա սուրճը պետք էր խնամքով տեղափոխել աշխատասենյակ – այդպես անվանել էր երկու սենյակներից մեկը, որտեղ չէր քնում։ Մոխրամանը վերցնի՞ հետը, թե՞ կվերադառնա… Բայց վերցրեց հետը։ Իհարկե, շտապելու տեղ չուներ, բայց եթե ողջ կյանքում շարժումներդ արդյունավետ դարձնելուն ես վարժվել, դա անհնար է փոխել, թեկուզեւ օրդ անվերջանալի լինի, եւ ժամանակդ` անսահման։ Այդպես էլ չսովորեց սուրճը ափսեով խոհանոցից տեղափոխել սենյակ։ Ափսեին դրած թափում էր։ Եվ երբ մի քանի տարի առաջ կռահեց, որ պետք է բաժակը առանձին պահել, ափսեն՝ առանձին, արդեն ուշ էր։ Նաեւ վիրավորական էր այդքան ուշ հասկանալը։ Նույնքան վիրավորվեց իր համար ու հպարտացավ որդու համար, երբ տեսավ՝ ինչպես էր դեռ վեցամյա որդին օճառում մի ձեռքը՝ ուղղանկյուն օճառը մի ափի մեջ պտտեցնելով։ Այդ տարիքում, երբ մի կյանք է վատնվում կոշիկի քուղերը կապել սովորելու վրա, դժվար է մտածել, թե մի տեղ մեկ անգամ տեսել-սովորել էր։ Բարեբախտաբար, ինչ-ինչ հմտություններ կապիկից դեռ մնացել են մարդու մեջ եւ եթե մեր մեջ չեն դրսեւորվում, մեզնով փոխանցվում են մեր երեխաներին։ Մի խոսքով, եթե սուրճը չէր մատուցվում, խմում էր առանց ափսեի։ Բայց այն դեպքում, երբ պահը ներքուստ հանդիսավոր էր թվում, վերադառնում էր խոհանոց՝ ափսեն բաժակին հասցնելու։ Միաժամանակ փոխում էր մոխրամանը։ «Եվ եթե այդպես է,- մտածեց Մենակը՝ առանց հեռուստացույցի պատկերը ընկալելու,-եթե քո երեխան քո կորցրած մանկության որոնումն է, ապա ի՞նչ էր քո մանկությունը, եթե ոչ ծնողիդ որոնումը իր սեփական մանկության: Ծխախոտը կպցրեց ֆիլտրով ծայրից։ Սխալ կպցնելիս առաջին ռեակցիան այն էր լինում, որ ծխախոտը արագ շուռ էր տալիս եւ հալված ֆիլտրով վառում լեզուն։ Հետեւյալ շարժումով միայն ծխախոտը նետում էր մոխրամանի մեջ։ Այդ բանի հետ արդեն հաշտվել էր։ «Այդ դեպքում ո՞րն է քո հատվածը այդ շղթայում։ Ե՞րբ է երեխան ձերբազատվում ծնողից։ Մեծանալով՝ ինչքա՞ն։ Կռահելով ի՞նչ։ Արդյո՞ք ամեն նոր երեխայով ծնվում են նորից, փորձում են վերհիշել մի տարիք, երբ մահվան մասին նույնքան պատկերացում ունեն, որքան` կյանքի, այսինքն՝ ոչ մի… Կյանքի անվերջանալիության զգացողության կարճ մի շրջան, որը գուցե կարիք ունի վերստին, շարունակաբա ր խաղարկվելու՝ որպես իսկական վարկածը չափահաս մարդու արդեն կարծես թե չեղած կյանքի… Չեղած, որովհետեւ կյանքը այնտեղ էր, որտեղ չկար մահվան գիտակցումը։ Հետո զարմանալիորեն եկավ մահվան գոյության գիտակցումը, անմիջապես էլ սարսափը՝ անհասկանալիի հանդեպ, հետո՝ տարակուսանքը, բայց` ինչո՞ւ։ Եվ այնուհետեւ դա եղավ ոչ թե կյանք, որ էր մինչեւ Առաջին Սարսափի Պահը, այլ մահին խաբս տալու հնարքների մի երկար ընթացք։ Այլ անդուլ ստորաքարշություն Աստծո առաջ։ Սուրճը դառը թվաց։ Առավել դառը, քան անշաքար սուրճը պիտի լիներ։ Արժեր մի կտոր շաքարով քաղցրացնել օրը, վերջին հաշվով նոր շաբաթ էր սկսվում։ Անցած տասնմեկ ամիսների օրերի հաջորդականության մեջ միայն այն էր տեղի ունենում, որ շաբաթը սկսվում, շաբաթը վերջանում էր։ Չհաշված, որ օրը լուսանում-օրը մթնում էր։ Բայց անկախ այն բանից՝ օրը ուշ կմթնի, թե շուտ կլուսանա, անկախ այն բանից՝ լուսինը կբոլորի, թե` ոչ, ժամանակի հոգեմաշ ընթացք կոտորակող արհեստական շեշտեր են հարկավոր։ Օրը՝ առաջին բաժակ սուրճից հետո, շաբաթ օրը կիրակիից առաջ, թեթեւ երեքշաբթին՝ ծանր երկուշաբթի օրվանից հետո… Երկրի ձգողականությունը բավարար է մարդուս կանգուն պահելու համար, բայց բավարար չէ հոգեկան հավասարակշռությունը պահպանելու համար՝ ժամանակի անբեկբեկ ընթացքի մեջ։ Մարդը չի կարող ժամանակի ձյութե հոսքի մեջ լռած հոսել ու ծեփվել տիեզերքի անհունությանը։ «Գոհացիր սուրճիդ այս պահի համով,-ինքն իրեն խորհուրդ տվեց Մենակը։ Պետք է վայելել այն զգացողությունը, որ այսօր նույն սուրճից ես խմում, ինչ խմել ես տասնհինգ տարի առաջ։ Չի բացառվում, որ վաղուց արդեն դա նույն սուրճը չէ, հնարավոր է, որ համն է արդեն ուրիշ, բայց համի հիշողությունը ասում է՝ նույնն է։ Չի բացառվում նաեւ, որ եթե երբեւէ կորսվի անգամ համի զգացողությունդ, համի հիշողությունը թույլ չի տա կռահել այդ մասին։ Հնարավոր է անգամ, որ երբ մահը մոտ լինի, ապրելու սովորույթը թույլ չի տալու կռահել այդ մասին։ Ամեն անգամ խոհանոցի պատուհանից դուրս նայելը խիզախություն էր։ Իսկ դուրսը անշարժ արմավենին էր՝ հարեւանի բակում, եւ` իր տան պարսպի կուրացուցիչ ճերմակ պատը։ Այս ճերմակությունը ինչի՞ համար է։ Արեւից երկնքին նայել չի լինում, ծովը կուրացնում է առավել անգութ, ցամաքային այս համատարած ճերմակը մի՞թե նրա համար է, որ տառապանքը կատարյալ լինի։ Ծովի մոտիկությունը ոչնչով չէր զգացվում։ Հարավային ծովը անապատի շարունակությունն է հեղուկ վիճակում։ Դեռ պիտի շնորհակալ լինել ծովին, որ չի խաշում ձկներին ու շպրտում ափ։ … Անապատի անողորմ աստված, դու հո լավ գիտես, որ այստեղ պիտի ծնվեր Փրկչի առասպելը։ Այստեղ պիտի ծլեր Դրախտի հույսը, որովհետեւ կլոր տարին ցերեկը դժոխք է, եւ մութը, որ սառը գույնի էր լինելու, տաք է դժոխքի կպրեկարասի նման, եւ օդի շարժումը ոչ թե քամի է, այլ կրակի բոցերի պես լիզում է մարդուս մարմինը։ Այստեղ չէր կարող հավատը մոլեռանդ չլինել, որովհետեւ երկրային դժոխքից փրկվելու այլ միջոց չկա՝ մոլեգնորեն փրկություն հայցելուց եւ փրկությանը մոլեռանդորեն հավատալուց բացի։ Եվ չէր կարող փրկիչը մարդու տեսքով չլինել, քանի որ ավազուտներում եւ ապառաժների մեջ օգտակար ու ապավեն բան չկա, որը տոտեմի դեր ստանձնելու պիտանի լիներ։ Ուղտին չի կարելի ուտել, հեծնել եւ հավատալ միաժամանակ։ Եվ պաշտամունքի առարկան մնում էր էլի մարդակերպը, որը, սակայն, ծնված պիտի լիներ մեզ նման անօգնական։ Եվ չիմանար ճանապարհը այն մյուս, իսկական կյանքի։ Իսկական, որովհետեւ այս մեկը կարծես թե չստացվեց։ Չստացվեց, որովհետեւ չգոյության հակառակը չի կարող տառապանքը լինել։ Ոչ ոք իր կամքով չի եկել այս աշխարհ անգոյությունից, եւ ուրեմն կյանքը չի կարող պատիժ լինել, որովհետեւ պատիժ չի հասնում անմեղին։ Ոչ ոք իր կամքով չի եկել, հետեւաբար, նրա համար չի եկել, որ գնալը լինի ցավագնորեն գիտակցելի։ Վերջին հաշվով, կյանքը այնպիսի գին է, որի դիմաց բնությունը չէր կարող հատուցել նենգությամբ։ Անցումը դեպի անէություն, ամենաքիչը, պիտի լինի չգիտակցված, ինչպես չի գիտակցվել ծնունդը։ Հակառակը կլիներ անտրամաբանական։ Հյուլե առ հյուլե տրամաբանված տիեզերական գոյության այս ընթացքի մեջ անտրամաբանական այդ պահը չի կարող լինել։ Գոյության վերջի գիտակցում չի կարող լինել, որովհետեւ չի կարող լինել վերջին պահի գիտակցումը։ Վերջին պահի գիտակցումը բացառվում է, որովհետեւ դրան պիտի նախորդի նախավերջին պահի զգացողությունը։ Բայց ամբողջ հարցն այն է, որ հենց այդ պահի ընկալումն է անհնար, որովհետեւ ոչ ոք մինչեւ վերջ չի հավատալու վերջին պահի անխուսափելիությանը։ «Պիտի որ չհավատա,-ցածրաձայն ասաց Մենակը։ Այդ օրերից մի օրը նա քնից կտրուկ արթնացավ ու հասկացավ, որ նախորդ պահին սիրտը մի երկվայրկյան դադար էր առել։ Եվ հասկացավ, որ այդպես է լինում։ Դադարը, ժամանակավոր թե հավերժ, չեն զգում։ Զգում են դադարից վերադառնալը։ Ինչպես ուշաթափությունից ետ գալն են զգում եւ չեն զգում գնալը։

Հարցեր և առաջադրանքներ։
1․ Պատմվածքից դուրս գրիր 10 գոյական անուն և հոլովիր։
Ուղղական — օր, տուն, պատմություն, երեխա, պատկեր, ժամանակ, բեռնատար, դպրոցական, կյանք, հարց, ճանապարհ
Սեռական — օրվա, տան, պատմության, երեխայի, պատկերի, ժամանակի, բեռնատարի, դպրոցականի, կյանքի, հարցի, ճանապարհի
Տրական — օրվան, տանը, պատմությանը, երեխային, պատկերին, ժամանակին, բեռնատարին, դպրոցակաին, կյանքին, հարցին, ճանապարհին
Հայցական — օրը, տունը, պատմությունը, երեխան, պատկերը, ժամանակը, բեռնատարը, դպրոցականը, կյանքը, հարցը, ճանապարհը
Բացառական — օրից, տնից, պատմությունից, երեխայից, պատկերից, ժամանակից, բեռնատարից, դպրոցականից, կյանքից, հարցից, ճանապարհից
Գործիական — օրով, տնով, պատմությամբ, երեխայով, պատկերով, ժամանակով, բեռնատարով, դպրոցականով, կյանքով, հարցով, ճանապարհով
Ներգոյական — օրում, տնում, պատմությունում, երեխայում, պատկերում, ժամանակում, բեռնատարում, դպրոցականում, կյանքում, հարցում, ճանապարհում
2․Դուրս գրիր ներկա ժամանակի 10 բայ և վերականգնիր նրանց սկզբնաձևերը։
3․Դուրս գրիր անհասկանալի բառերն ու բառակապակցությունները և բառարանի օգնությամբ բացատրիր։
4․Դուրս գրիր հնգական պարզ և ածանցավոր բառ և վերլուծիր բառակազմորեն։
5․ Պատմվածքը բաժանիր մասերի և վերնագրիր։
6․ Բաժանածդ հատվածները առանձին-առանձին վերլուծիր՝ ընդգծելով հեղինակի ասելիքը։
7․ Ո՞րն էր պատմվածքի գլխավոր միտքը, առանձնացրու։
8․ Այս ստեղծագործության միջոցով հեղինակը ի՞նչ էր փորձում ընթերցողին ասել։