Սկիզբ
1914 թվականի հունիսի 28-ին Սարաևո քաղաքում սերբ ազգայնական Գավրիլո Պրինցիպը սպանեց Ավստրո-Հունգարիայի ժառանգորդ արքայազն Ֆրանց Ֆերդինանդին։ Այս դեպքը դարձավ պատերազմի առիթը, թեև իրական պատճառները շատ ավելի խորքային էին։ Եվրոպական տերությունները՝ հատկապես Անգլիան, Ֆրանսիան և Գերմանիան, մրցում էին Աֆրիկայի և Ասիայի գաղութների համար։ Գերմանիան արագ զարգանում էր և ուզում էր դառնալ համաշխարհային պետություն, ինչը բախվում էր Անգլիայի ու Ֆրանսիայի շահերին։ Արդյունքում ստեղծվեցին 2 դաշինք՝ Եռակի դաշինք (Գերմանիա, Ավստրո-Հունգարիա, Իտալիա), և հետագայում նրանց միացան Օսմանյան կայսրությունը և Բուլղարիան։ Եվ Եռակ համաձայնություն (Անգլիա, Ֆրանսիա, Ռուսաստան)։ 1914 թվականի հուլիսի 28-ին Ավստրո-Հունգարիան պատերազմ հայտարարեց Սերբիային՝ սկսելով Առաջին համաշխարհային պատերազմը։ Ռուսաստանը հանդես եկավ Սերբիայի պաշտպանությամբ և սկսեց ընդհանուր զորահավաք։ Ի պատասխան՝ Գերմանիան 1914 թ․ օգոստոսի 1–ին (հին տոմարով` հուլիսի 19– ին) պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին։

Ընթացք
Ամեն պետություն ուներ իր նպատկը, վերադարձնել կորցրածը, գրավել տարածքներ, հաստատել իր գերիշխանությունը և այլն․ Առաջին աշխարհամարտը սկսվեց Բալկանյան թերակղզում։ Պատերազմի մեջ մտան Ֆրանսիան ու Մեծ Բրիտանիան, իսկ հետագայում Ամերիկայից և Ասիայից բազմաթիվ պետություններ միացան Անտանտին։ Այսպիսով՝ համաեվրոպական պատերազմը վերածվեց համաշխարհայինի։ Պատերազմը ծավալվեց տարբեր աշխարհամասերում։ Ռազմական գործողությունները տեղի էին ունենում բազմաթիվ ճակատներում, սակայն գլխավորը երկուսն էին։ Առաջինը՝ Արևմտաեվրոպական (Ֆրանսիական), երկրորդը՝ Արևելաեվրոպական (Ռուսական)։ Աշխարհամարտն ընթանում էր նաև Բալկաններում,Միջագետքում, Սիրիայում, Հեռավոր Արևելքում և Աֆրիկայում։ Իտալիան 1915 թ. անցավ Անտանտի կողմը, իսկ Բուլղարիան միացավ Եռյակ դաշինքին։ Վերջինս այդպիսով վերածվեց Քառյակ դաշինքի։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914–1918) տարիներին կիրառվեցին մի շարք նոր և մահաբեր զինատեսակներ, որոնք արմատապես փոխեցին պատերազմի բնույթը։ Պատերազմական գործողությունները տեղի էին ունենում ցամաքում, ծովում և օդում։Կիրառվեցին մեծ կալիբրով հրանոթներ, որոնք խիստ ավերիչ ուժ ունեին, գազային զենքեր, ավտոմատ հրացաններ և գնդացիրներ, ռազմական ինքնաթիռներ և օդապարիկներ, սուզանավեր և տանկեր, որոնք առաջին անգամ օգտագործվեցին 1916 թ․ բրիտանացիների կողմից։

Պատերազմի սկզբից երեք ամիս անց Օսմանյան կայսրությունը միացավ Եռյակ դաշինքին՝ սկսվեց հերթական ռուս-թուրքական բախումը։ Ռազմական գործողությունները տեղի էին ունենում գլխավորապես Հայաստանի տարածքում։ Կայսրությունը ռազմական գործողություններ վարեց Կովկասում, Մերձավոր Արևելքում և Դարդանելի շրջանում։ Սակայն այս շրջանում Օսմանյան իշխանությունները իրականացրին Հայոց ցեղասպանությունը (1915 թ.), որի ընթացքում ավելի քան մեկուկես միլիոն հայեր սպանվեցին, արտաքսվեցին կամ մահացան անապատներում։ Սա համարվում է մարդկության պատմության ամենամեծ հանցագործություններից մեկը։

ԱՄՆ-ը սկզբում պահպանում էր չեզոքություն, սակայն 1917 թ․ մտավ պատերազմի մեջ Անտանտի կողմում (Ռուսաստանի հետ)՝ Գերմանիայի դեմ։ ԱՄՆ-ի մասնակցությունը նյութական և ռազմական օգնություն ցուցաբերեց դաշնակիցներին։ Նա առևտուր էր անում երկու հակամարտող կողմերի հետ, ինչը հսկայական եկամուտներ էր բերում։ Այսպիսով` 1914–1916 թթ. ռազմական գործողություններում ընդհանուր հաջողությունը Անտանտի երկրների կողմն էր։ Ռուսաստանը պատերազմում էր գլխավորապես Արևելյան ճակատում Գերմանիայի և Օսմանյան կայսրության դեմ։ Սակայն 1917 թ․ Ռուսաստանում տեղի ունեցավ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը, և նոր խորհրդային կառավարությունը դուրս եկավ պատերազմից՝ կնքելով Բրեստ-Լիտովսկի հաշտությունը (1918 թ.)։

Ավարտ
Երկու դաշինքների գլխավոր տերությունները պատերազմի երրորդ տարում լուրջ հիմնախնդիրների առջև կանգնեցին։ Տրանսպորտի և վառելիքի խիստ պակաս կար, վրա հասավ սովը։ Տնտեսությունը անկում էր ապրում, իսկ ժողովուրդը
պահանջում էր շուտափույթ ավարտել պատերազմը։ Բոլորը հոգնել էին երկարատև պատերազմից։ 1917 թ-ին Արևմտյան ճակատում Անտանտն անհաջողություններ կրեց, ձախողվեց նաև ռուսական բանակի հունիսյան հարձակումը: Բրեստ–Լիտովսկում ստորագրված հաշտության պայմանագրով Ռուսաստանը հրաժարվեց Լեհաստանից, Ուկրաինայից, Բելառուսի մեծ մասից, Մերձբալթիկայից։ Բացի այդ՝ նա պետք է վճարեր խոշոր ռազմատուգանք։ Գերմանիայի աջակցությամբ պայմանագրում տեղ
գտան նաև Թուրքիայի պահանջները։ Խորհրդային Ռուսաստանը պարտավորվում էր իր զորքերն անհապաղ դուրս բերել Արևմտյան Հայաստանից և Իրանից։ Ավելին՝ Թուրքիային վերադարձրեցին Կարսը, Արդահանը և Բաթումը։

1918 թ. հունիսի 4–ին Բաթումում կնքված հաշտությամբ աշխարհամարտի Կովկասյան ճակատում պատերազմն ավարտվեց։ Նախ պարտվեցին և պատերազմից դուրս եկան Գերմանիայի դաշնակիցներ Բուլղարիան, Օսմանյան կայսրությունը և Ավստրո–Հունգարիան։ Դրանից հետո Գերմանիան ի վիճակի չէր շարունակելու պատերազմը։ Բացի այդ` նոյեմբերի սկզբին երկրում հեղափոխություն սկսվեց, որի արդյունքում տապալվեց միապետությունը։ Գերմանիան ընդունեց իր անվերապահ պարտությունը և 1918 թ. նոյեմբերի 11–ին Անտանտի դաշնակից զորքերի հրամանատար մարշալ Ֆ. Ֆոշի շտաբ–վագոնում ստորագրեց զինադադարի պայմանագիրը։ Այսպես ավարտվեց ավելի քան չորս տարի տևած Առաջին համաշխարհային պատերազմը։

Պատերազմն ահռելի կորուստներ պատճառեց մարդկությանը, ծանր հետևանքներ ունեցավ արդյունաբերական հասարակության համար։ Միայն մասնակից երկրների զինված ուժերը տվեցին մոտ 10 միլիոն սպանված, 20 միլիոնն էլ վիրավորվեց և խեղանդամ դարձավ։ Պատերազմող երկրներն ունեցան նաև հսկայական
նյութական կորուստներ։ Պատերազմի գլխավոր հետևանքներից մեկը երիտթուրքերի կողմից իրագործված Մեծ եղեռնի միջոցով Արևմտյան Հայաստանի հայաթափումն էր։
Սակայն հեռացան Ավստրոհունգարական, Ռուսաստանյան, Օսմանյան և Գերմանական կայսրությունները։ Չորս նախկին տերությունների տարածքում առաջացան նոր բազմաթիվ ազգային պետություններ` Չեխոսլովակիա,
Լեհաստան, Ֆինլանդիա, Ուկրաինա, Հայաստան և այլն։ Բազմաթիվ երկրներում տեղի ունեցան նաև ժողովրդավարական հեղափոխություններ, որոնց արդյունքում տապալվեց միապետությունը, և տարածվեց ժողովրդավարությունը։

1․ Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Է։
1) ամենաէական, քրիստոնեություն, ելևէջ, ինչևէ
2) հնէաբան, պատնեշ, չէինք, առէջաթել
3) եղերերգ, ափեափ, լուսնէջք, լայնէկրան
4) դողէրոցք, Հրազդանհէկ, չէի, անէ

2․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ե։
1) անեզր, խուռներամ, երբևէ, նախօրե
2) նրբերշիկ, լայնեզր, լուսերես, անէացում
3) բազմերանգ, օրըստօրե, հրեշ, դողէրոցք
4) ինչևիցե, եղերերգ, գեղուղեշ, աներկբա

3․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Օ։
1) հնօրյա, փայտոջիլ, միջօրեական, օրեցօր
2) անօրեն, տնօրինություն, օրըստօրե, օրորել
3) հանապազօր, առօրյա, անօրինություն, ոսկեզօծ
4) առօրեական, աշխարհազոր, հօգուտ, հոդս ցնդել

4․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ո:
1) արագոտն, պնդօղակ, հոտնկայս, հրանոթ
2) քնքշօրոր, հնգորյակ, վաղորդյան, նրբորեն
3) հանրօգուտ, անորակ, հատորյակ, հանապազոր
4) հանապազորդ, եռոտանի, կրծոսկր, լացուկոծ

5․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ը։
1) խոչընդոտ, անընտել, ակնթարթ, մթնկա
2) կորնթարդ, որոտընդոստ, առընթեր, սրընթաց
3) օրըստօրե, հյուրընկալ, գահընկեց, անընդմեջ
4) ինքնըստինքյան, լուսնկա, ճեպընթաց, մերթընդմերթ

6․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում ԵՎ:
1) հոգեվիճակ, արևավառ, ագևոր, ոսկեաճառ
2 ) կարեվեր, գերեվարել, տարեվերջ, գոտևորել
3 )արևմտաեվրոպական, ոսկեվարս, անձրևային, սերկևիլ
4) ագեվազ, գինեվաճառ, ուղեվճար, դափնեվարդ

7․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում և բառաձևերում է գրվում Յ:
1) այծյամ, ջղային, բրաբիոն, ժողովածուում
2) տույժ, հեռակայել, էական, արքայորդի
3) ատամնաբույժ, Սերգեյի, հայելազարդ, լռելյայն
4) պատանյակ, սերմացուի, միլիոն, մարմարյա

8․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Բ:
1) ողբասաց, ջրարբի, սրբապատկեր, հղփանալ
2) նրբաճաշակ, հարբեցող, արբշիռ, գրաբար
3) երբեմնի, դարպաս, աղբարկղ, դարբին
4) արբունք, աղբյուր, անխափան, նրբաթել

9․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Պ:
1) հապշտակել, թփրտալ, ճամպրուկ, ընդհուպ
2) Ծոպք, թարփ, պապակ, ճեփընթաց
3) հպանցիկ, ծոպավոր, ճողոպրել, հաշպտապ
4) դարպաս, ամպշող, թմբլիկ, ըմպանակ

10․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Փ:
1) խարխափել, ծոպավոր, ճեփ֊ճերմակ, թրմփալ
2) հափրուկ, երկնահուպ, սփրթնել, թրմփոց
3) շամփրել, քարակոփ, Հռիփսիմե, ոսկեծուփ
4) կոպերիզ, երբնաթույր, հղփանալ, արփի

11․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Գ:
1) շագանակագույն, զիգզագաձև, Վարդգես, վարգել
2) ճաքճքել, նորոգել, հեղգ, դրասանգ
3) ծեք, սգազգեստ, հագարգ, արքունիք
4) ճրագալուց, ճգնակյաց, օձիք, գոգավոր

12․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Կ:
1) վարկաբեկել, սայթաքել, փակցնել, շագանակ
2)մակաղել, քողտիկ, համաճարակ, վարակ
3) հարկահավաք, աքցան, փեղկ, անհարկի
4) դիցուք, մակույկ, նախկին, նախքան

13․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ք:
1) հմայք, սրնքակալ, սուգ, վարակիչ
2) Սուքիաս, եզերք, շոգեքարշ, վարկանիշ
3) կառք, չոքել, մարագ, շքերթ
4) բազրիք, ընդերք, բերանքսիվայր, տաքդեղ

14․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Դ:
1) երդիկ, երդվյալ, անդադար, որթատունկ
2) կորնթարդ, անհողդրղդ, արդուկ, խորթություն
3) ստահոդ, որդնել, անդամալույծ, վարսանդ
4) դդում, վաղորդայն, Տրդատ, բաղդատել

15․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Տ:
1)բիրտ, թատերգություն, խախուտ, աղոթք
2) խրթվիլակ, գաղտուկ, գրտնակ, զարտուղի
3) կրտսեր, ճտքավոր, մթնոլորտ, սփրթնել
4) փտախտ, փութկոտ, քողտիկ, խոտհարք

16․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Թ:
1) վաթսուն, անութ, փտեցում, փութկոտ
2) արթմնի, կարթ, արդուկ, զվարթություն
3) զարթուցիչ, ակնթարթ, հայթայթել, խայտալ
4) ակութ, անթացուպ, երթուղի, ընթանալ

17․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ձ:
1) ատաղձագործ, անձկություն, խուրձ, մրցույթ
2) հարցուփորձ, բարձիթողի, երկնաբերձ, խոտհունձ
3) պախուրց, վերամբարձ, դերձակ, դեղձանիկ
4) արվարձան, արծնապատ, առեղծված, անցուդարձ

18․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ծ:
1) ցնծալ, կցկտուր, կտրվածք, ծածկոց
2) անեծք, հանդիպակաց, փայծաղ, մածուցիկ
3) սերուցք, ձվածեղ, վեհապանծ, թերմացք
4) թրծակավե, կոծկել, լացուկոծ, տխեղծ

19․Ո՞ր շարքի ոչ բոլոր բառերում է գրվում Ց:
1) բռունցք, ընչացք, լվացք, սերուցք
2) ընթացք, խեցգետին, կացարան, տրցակ
3) ապաթարց, հունցել, լիցք, հիացք
4) հոգեցունց, պախուրց, հանդիպակաց, ցնծալ

20․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ջ:
1) թրջել, զղջալ, գոճի, որջ
2) գաղջ, աճպարար, աջհամբույր, արջուկ
3) միջև, քուրջ, հորջորջել, շիճուկ
4) քաջք, զիջել, աջլիկ, ոջիլ

21․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ճ:
1) Տաջկաստան, բվեճ, կառչել, պարկուճ
2) գոճի, պաճուճանք, կոծկել, մարմաջ
3) գաճաճ,հարճ, վաչկատուն, քմահաճ
4) բաճկոն, խոճկոր, ճանճ, ճոճք

22․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ղ:
1) փղձկալ, տաղտկալի, դժոխք, փայծաղ
2) դժխեմ, թուխս, ուխտատեղի, թուղթ
3) գաղտնիք, գաղթօջախ, մաղթանք, աղճատել
4) սանդուղք, հախճապակի, ցնցուղ, ողբ

23․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Խ:
1) դժխեմ, խախտել, հախճաղյուս, ապուխտ
2) հիմնակմախք, բողկ, բախտակ, նախշավոր
3) բաբախյուն, թուխս, ուխտադրուժ, թուղթ
4) ճղփալ, դժոխք, զմրուխտ, գաղտնիք

24․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ր:
1) թորշոմել, խարույկ, իրարամերժ, բուրվառ
2) գանգուր, խռչակ, գրաբար, կերոն
3) ճռվողյուն, որմնախորշ, պայտար, կարկառել
4) գոլորշի, մատռվակ, խորշակ, խարտոց

25․Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում Ռ:
1) պառկել, տոպրակ, վառվռուն, տառեխ
2) ուռճանալ, քառասնական, կոխկռտել, ճմռթել
3) փռթկալ, քրջոտ, պառակտել, կռճոն
4) փնտրտուք, փարթամ, ճառասաց, եռամսյա

Առաջադրանքներ․
1) Թվարկված նկարներից որո՞ւմ է ցուցադրված i և h վեկտորների գումարը եռանկյան կանոնով:

Առաջինը

2) Նայիր հետևյալ նկարին՝ ընտրիր ճիշտ հավասարությունը:

Վեկտոր g = i +h
Վեկտոր i = h + g
Վեկտոր h = i +g

3) Տրված է TUVZ սեղանը: Ո՞ր վեկտորն է հավասար այս վեկտորների գումարին՝ UT+TZ գումարումը եռանկյան կանոնով կատարելիս: Ընտրիր ճիշտ տարբերակը:

ա) ZV
բ) UZ
գ) ZU
դ) TV

4) Տրված է հետևյալ սեղանը: Կատարիր BA+AD գումարումը: Ընտրիր ճիշտ տարբերակը:

ա) CD
բ) BD
գ) AC

5) Օգտվելով եռանկյան կանոնից՝ կառուցե՛ք a և b վեկտորների գումարը:

ա) a+b
բ) a+b
գ) a+b

6) Գծե՛ք ABCDEF վեցանկյուն: Կառուցեք հետևյալ վեկտորները. AC + CE և AD+DF:

7) Գտե՛ք ա) AB և BC , բ) CB և BA , գ) AB և BA վեկտորների գումարը, որտեղ A, B, C կետերը կամայական կետեր են: