Դարձվածքները երկու կամ ավելի բառից կազմված այն քարացած արտահայտություններն են, որոնք ունեն փոխաբերական նշանակություն և կիրառվում են խոսքն ավելի դիպուկ, տպավորիչ և գունեղ դարձնելու նպատակով: Թեպետ դարձվածքների բաղադրիչները գրվում են անջատ, սակայն նրանք ունեն մեկ բառի արժեք և ներառվում են բառարաններում: Դարձվածքներ կան բոլոր լեզուներում. դրանց մի մասը ժողովրդական են, այսինքն՝ ձևավորվել են ժողովրդի կենցաղում՝ տարբեր առարկաների և երևույթների համեմատությունների միջոցով, մյուս մասն էլ իրենց ստեղծման պատմությունն ունեն՝ ավանդություններ, գրական սյուժեներ, պատմական անցքեր և այլն։

Դարձվածքները, իրենց բնույթով պայմանավորված, կիրառվում են հիմնականում առօրյա-խոսակցական և գեղարվեստական ոճերում։

Ահա հայերենի մի քանի դարձվածք. գլուխ կոտրել, գլուխը կորցնել, սիրտ տալ, սիրտը շահել, աչքդ լույս լինի, նուրբ հարց, հոգու հատոր, առաջին ծիծեռնակ, ձեռքը բաց, սնդիկի նման, ոտքի վրա, խելքից դուրս, ասուպի պես և այլն, և այլն:

Այս բոլոր բառերն էլ գույն ու կենդանություն են հաղորդում խոսքին՝ միաժամանակ վկայելով և՛ խոսողի բառապաշարի հարստության, և այն մասին, թե տվյալ ժողովուրդն ինչպես է արտահայտում իր զգացմունքները, ինչն է նրա համար արժեքավոր ու նվիրական:

Հայերենում շատ են հատկապես բայական դարձվածքները՝ միտք անել, գլուխ խոնարհել, հայացքը կախել, հոնքերը կիտել, գլուխ բերել, ձեռք բռնել, առյուծ կտրել, աչքը մտնել, խոսք տալ, հոգի տալ, աչք չփակել, սիրտ անել, սիրտը բաց անել և այլն, և այլն։

Առհասարակ հայերենն առատ է հարադրական բայերով և ունի դրանք կազմելու լայն հնարավորություններ: Օրինակ՝ կան նաև զուգադիր բաղադրիչներով հարադրական բայեր, որոնք թեև դարձվածքներ չեն, սակայն նույնպես ավելի տպավորիչ են արտահայտում գործողության պատկերը, օրինակ՝ գալ հավաքվել, քայլել հասնել, գնալ հասնել, ելնել կանգնել, խոսել ու խոսել, ասել ու ասել, գնալ ու գնալ։ Կան և այսպիսի ձևեր․ սիրելով սիրել, մոռանալով մոռանալ, ծախսելով ծախսել։

Առաջադրանք։
Nayiri. com կայքի Հայոց լեզվի դարձվաբանական բառարանից /հեղինակներ՝ Ա․ Սուքիասյան,, Ս․ Գալստյան/ դուրս գրիր մարդու մարմնի մասերով/ ոտք, ձեռք, գլուխ, սիրտ, աչք, ականջ/ կազմված տասական դարձվածք՝ իրենց իմասներով, և դրանցով կազմիր նախադասություններ։

Ոտք՝
Ոտ ու գլուխ — ամբողջովին
Ոտ ու ձեռին բաժին տալ — կաշառել
Ոտ ու ձոռից ընկնել — անօգնական
Ոտք գցել — համարձակվել
Ոտք դնել — մտնել
Ոտք ելնել — սկսել քայլել
Ոտքերը ծանրացնել — դանդաղ քայլել
Ոտքերը ընկնել — խնդրել

1. Ո՞ր բառը մյուսների հետ ընդհանուր արմատ չունի:
1) կենսակերպ
2) կյանք
3) կենարար
4) կայք

2. Ո՞ր բառը մյուսների հետ ընդհանուր արմատ չունի:
1) ձերբազատվել
2) ձեռնպահ
3) ձեղնահարկ
4) ձեռնածու

3. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են պարզ:
1) արագիլ, հրավեր, արձան, գոմեշ
2) գեղարդ, բարակ, ամրակ, բողոք
3) զարմիկ, դադար, գալար, հովար
4) հանդարտ, կաղամբ, հարուստ, կորուստ

4. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են պարզ:
1) ճանապարհ, ուղեղ, ուժեղ, լծակ
2) մանուշակ, հստակ, ճոպան, բանակ
3) աստիճան, դրոշակ, շաքար, ոստիկան
4) հավատ, կիսատ, չամիչ, մատնիչ

5. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են բարդ:
1) նամակագիր, շաքարախտ, ծաղկեպսակ, կարմրամորթ
2) տեսախցիկ, հաղթաքարտ, դդմապուր, շաքարեղեգ
3) հաճոյախոս, բառաձև, վարկառու, գորգագործ
4) փշատերև, հայորդի, սրբավայր, սառցապատ

6. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են բարդ:
1) հանրահավաք, վեհաշուք, ոսկեգույն, լռակյաց
2) հանքանյութ, համացանց, ոսկրախտ, ունկնդիր
3) նրբանկատ, արևկող, ինքնուսույց, ճրագալույց
4) վերադարձ, որմնադիր, կողմնացույց, կոշկակար

7. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են բարդ:
1) առաջնեկ, քննադատ, հախճապակի, փոխըմբռնում
2) ախորժալուր, տանտիկին, ձեռնարկ, հոգեթով
3) ամենուր, քառասուն, ձեռնասուն, շքամուտք
4) ինչքան, մշտապես, որտեղ, այսօր

8. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են բարդ:
1) ոչինչ, ասուլիս, սնանկ, գետնուղի
2) այլազգի, ոսկեդար, օդաչու, հեծանիվ
3) սիգապանծ, ջրածին, հանածո, քեռայր
4) բյուրեղապակի, քաղցրահունչ, սարալանջ, ջերմագին

9. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են բարդ:
1) իշայծյամ, տնաբույս, կատվախաղ, ալյակ
2) գինետուն, իրարամերժ, խնդրագիրք, ծաղկաբույծ
3) ձնաբուք, նարնջագույն, կապկանման, սպիտակամորթ
4) կոշկակար, բարեկամ, հրավիրատոմս, լավագույն

10․ Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են հոդակապով:
1) հեռավոր, տարագիր, շաքարավազ, արագավազ
2) ժպտադեմ, բարեկամ, հուսահատ, գահավիժել
3) բարեկիրթ, մականուն, մակաբույծ, թերակղզի
4) անավարտ, հետևաբար, կիսանդրի, հանդիպակաց

11․ Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են ածանցավոր:
1) առողջ, դիմադիր, հավք, անորոշ
2) կախյալ, մինչև, առանց, գերաճ
3) լցոն, փառք, օրինակ, բաժին
4) հասուն, միջև, որովհետև, միջոց

12. Ո՞ր շարքի ոչ բոլոր բառերում ան- նախածանց կա:
1) անբասիր, անբավ, անբնակ, անբիծ
2) անդեմ, անդորր, անդադար, անդատ
3) անզարմ, անզգայունակ, անզորություն, անզուգական
4) անժամկետ, անժամանակ, անժպիտ, անժույժ

13. Ո՞ր շարքի ոչ բոլոր բառերում ածանց կա:
1) գոհացում, գոհունակ, գոհություն, անգոհ
2) ենթամաշկ, ենթամաս, ենթաշրջան, ենթաշերտ
3) երկվություն, երկամյա, երկուական, երկրորդ
4) լեռնագագաթ, լեռնային, լեռնանցում, լեռնոտ

14. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են նախածանցավոր:
1) առերես, առևտուր, առհավետ, առաջ
2) տարանջատ, տարբեր, տարակույս, տարարմատ
3) նախնի, նախագահ, նախահաշիվ, նախանձ
4) վերադարձ, վերակարգ, վերընթաց, վերնատուն

15. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են նախածանցավոր:
1) անստույգ, անպատիժ, անձավ, անծուխ
2) արտաքին, արտեզր, արտասահման, արտակարգ
3) գերազանց, գերծանր, գերարագ, գերեվաճառ
4) ենթագլուխ, ենթաշերտ, ենթակա, ենթամաշկ

Առաջադրանք 2
> Դասը սովորել պատմել – Ռազմաքաղաքական գործընթացները Ռուսաստանի շուրջ և հայոց պետության վերականգնման նախադրյալների հասունացումը (1917 թ. վերջ-1918 թ. մայիսի կեսեր/ /էջ 44-47,գրավոր պատասխանել հարցերին էջ 47/

ա. Ներկայացրո՛ւ: Ուրվագծիր 1917 թ. վերջի–1918 թ. մայիսի կեսերի ռազմաքաղաքական գործընթացները:
Բրեստ-Լիտովսկում բոլշևիկները փորձեցին զինադադար հաստատել, սակայն Քառյակ միությունը համաձայն չէր։ 1918 թ. հունվարի վերջին, Քառյակ միության երկրները սկսեցին ռազմական գործողությունները: Թուրքական բանակը անցավ հարձակման և փետրվար-ապրիլ ամիսներին գրավելով Էրզրումը, Վանը, Սարիղամիշը, Կարսը՝ մոտեցավ Երևանին ու Ալեքսանդրապոլին։
բ. Բացատրիր: Պարզաբանիր Բրեստ-Լիտովսկի, Տրապիզոնի ու Բաթումի խորհրդաժողովների ընթացքը: Ինչո՞ւ է սկսվում Հայաստանի պատմության նորագույն ժամանակաշրջանը:
Բրեստ-Լիտովսկիում տեղի ունեցան անջատ բանակցություններ Քառյակ միության և բոլշևիկյան Ռուսաստանի միջև, որոնք ավարտվեցին անհաշտությամբ։ Թուրքիան անցնում է հարձակման, գրավում Էրզրումը, Վանը, Սարիղամիշը, Կարսը՝ մոտենալով Երևանին ու Ալեքսանդրապոլին։

Տրապիզոնում նույնպես բանակցություններ տեղի ունեցան, որոնց ժամանակ հայտնի դարձավ Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի բովանդակությունը։ Թուրքերը դրեցին այդ պայմանագիրը հիմք ընդունելու և Այսրկովկասը անկախ հռչակելու պահանջները, սակայն Անդրկովկասյան կոմիսարիատի պատվիրակությունը մերժեց անկախություն հռչակելու պահանջը, որի հետևանքով բանակցությունները դադարեցին, իսկ ռազմական գործողությունները վերսկսվեցին։

Բաթումում ստեղծվում է Անդրկովկասիան Ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետությունը։ Չխենկելու գլխավորությամբ կազմված նոր կառավարությունը փորձում է Բրեստ-Լիտովսկի հիմքով բանակցություններ վերսկսել, բայց թուրքերը ավելի բարձր պահանջներ են դնում՝ Ալեքսանդրապոլը գրավել, զինված ուժերը հետ քաշել և վերահսկել Ալեքսանդրապոլ-Ջուղա երկաթուղին: Մայիսի կեսին թուրքերը դեռևս պատասխան չստացած գրավում են Ալեքսանդրապոլը։
գ. Վերլուծիր: Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի հայերին վերաբերող և Բաթումի պայմանագրերը: Ինչո՞ւ մինչև Երևանի նկատմամբ սպառնալիքը հայերը ուժեղ դիմադրություն չցուցաբերեցին թուրքական բանակին:

1. Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում տրանսկրիպցիան
Տրանսկրիպցիայի ընթացքում ԴՆԹ-ի մեջ գրված գենետիկական տեղեկությունը վերագրվում է ՌՆԹ-ի մեջ։ ԴՆԹ-ի գենից սինթեզվում է տեղեկատվական ՌՆԹ-ի մոլեկուլ։
2. Ի՞նչ է տրանսլյացիան
Տրանսլյացիան այն գործընթացն է, որի ընթացքում տ-ՌՆԹ-ի մեջ գրված տեղեկության հիման վրա կառուցվում է սպիտակուց։ ՌՆԹ-ի կոդը վերածվում է ամինաթթուների հաջորդականության՝ սպիտակուցի տեսքով։
3. Ի՞նչ տարբերություն կա ԴՆԹ-ի և ՌՆԹ-ի մեջ
ԴՆԹ-ն երկշղթա է, պարունակում է թիմին և պահպանում է գենետիկական տեղեկությունը, իսկ ՌՆԹ-ն միաշղթա է, պարունակում է ուրացիլ և մասնակցում է սպիտակուցի սինթեզին։
4. Ներկայացնել նուկլեինաթթուների կազմը
Նուկլեինաթթուները (ԴՆԹ և ՌՆԹ) կազմված են նուկլեոտիդներից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի երեք մաս՝ ատոզային հիմք, շաքար և ֆոսֆորային խումբ։
5. Ի՞նչ գործառույթ է կատարում ՌՆԹ-ն
ՌՆԹ-ն մասնակցում է սպիտակուցի սինթեզին և ապահովում է գետետիկական տեղեկության իրականացումը։ Լինում է երեք ՌՆԹ-ի տեսակ՝ տ-ՌՆԹ (տեղեկատվական), տ-ՌՆԹ (տեղափոխող) և ռ-ՌՆԹ (ռիբոսոմային)։
6. Ի՞նչ գործառույթ է կատարում ԴՆԹ-ն
ԴՆԹ-ն պահպանում և փոխանցում է ժառանգական տեղեկությունը։ Այն պարունակում է բոլոր գեներն, որոնք որոշում են օրգանիզմի կառուցվածքը և գործունեությունը։
7. Ներկայացնել հոկտեմբեր ամսվա բլոգային աշխատանքը
Սեպտեմբեր ամսվա կենսաբանության ամփոփում
Նուկլեյնաթթուներ, դրանց ֆունկցիաները, գենետիկական կոդ
Սպիտակուցների սինեթեզ՝ տրանսկրիպցիա և տրանսլյացիա
Էներգետիկ փոխանակություն

1․ Սահմանե՛ք «մարդու իրավունքներ» հասկացությունը։ Ինչու՞ են դրանք անհրաժեշտ․արտահայտե՛ք ձեր կարծիքը։
Մարդու իրավունքներ են կոչվում այն բնական, անօտարելի և համընդհանուր իրավունքներն ու ազատությունները, որոնք պատկանում են յուրաքանչյուր մարդու՝ անկախ նրա ազգությունից, սեռից, կրոնից, լեզվից, սոցիալական վիճակից կամ այլ հատկանիշներից։ Դրանք մարդուն տրվում են ծննդյան պահից և չեն կարող կամայականորեն խախտվել կամ վերացվել։
2․ Ի՞նչ իրավական փաստաթղթեր գիտեք, որոնցում ամրագրված են մարդու իրավունքները։ Թվարկե՛ք դրանք 
Միջազգային փաստաթղթեր
ՄԱԿ-ի կոնվենցիա հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր (1948 թ., ՄԱԿ)
Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագիր
Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների միջազգային դաշնագիր
Եվրոպական կոնվենցիա մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին
ՄԱԿ-ի կոնվենցիա երեխայի իրավունքների մասին

Առաջադրանքներ․

1)

a={2;3}, b={-0,5;-2}, c={8;0}, d={1;-1}, e={0;-2}, f={-1;0}

2)

ա) x=-3 i+1/5 j
բ) -2 i, -3 j
գ) z=- i
դ) 3 j
ե) j

3)

ա) x=5, y=-2
բ) x=-3, y=7
գ) x=-4, y=0
դ) x=0, y=0

4)

ա) {5;7}
բ) {4;1}
գ) {1;1}
դ) {-1;0}

5)

ա) {3;2}
բ) {0;0}
գ) {-1;3}
դ) {-7;-2}

6)

2a={6;4}
3a={9;6}
-a={-3;-2}
-3a={-9;-6}

7)

-a={-2;-4}
-b={2;0}
-c={0;0}
-d={2;3}
-e={-2;3}

Առաջադրանք 1
> Դասը սովորել պատմել – Հայաստանը 1917 թ. արմատական փոփոխությունների փուլում /էջ 39-43,գրավոր պատասխանել հարցերին էջ 43/ դասագիրք

ՀԻՄՆ ՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ: Նկարագրի՛ր Փետրվարյան հեղափոխությունը և Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը: Ներկայացրու Արևմտահայ և Արևելահայ ազգային խորհուրդների և ազգային զորամասերի ստեղծման գործընթացները:
1917 թ. փետրվարի վերջին Պետրոգրադում տեղի ունեցավ հեղափոխություն, որի պատճառը դարձան պատերազմից եկավ բազմաթիվ դժվարությունները։ Ռոմանովների տոհմը տապալվեց և իշխանությունը անցավ Ժամանակավոր կառավարությանը, որը խոստացավ ժողովրդավարական բարեփոխումներ։ Սակայն երկրում միաժամանակ գործեցին նաև բանվորական և զինվորական խորհուրդներ՝ առաջ բերելով երկիշխանություն։ Նույն տարվա հոկտեմբերի 25-ին (նոյեմբերի 7-ին) բոլշևիկները Վլադիմիր Լենինի գլխավորությամբ իրականացրին զինված հեղաշրջում։ Ժամանակավոր կառավարությունը տապալվեց, և ստեղծվեց նոր իշխանություն՝ Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը։
բ. Բացատրիր: Ի՞նչ գործոններով էին պայմանավորված հեղափոխական իրադրության առաջացումը և 1917 թ. փետրվարին Ռոմանովների արքայատոհմի տապալումը Ռուսաստանում: Ինչպե՞ս կբնութագրես երկիշխանության առաջացումը: ժամանակավոր կառավարման ի՞նչ համակարգ ստեղծվեց Անդրկովկասում ու Հայաստանում:
Ռուսաստանում հեղափոխական իրադրությունը պայմանավորված էր երկրում բազվաթիվ չլուծված հիմնախնդիրների և հատկապես պատերազմի դժվարությունների վրա։ Արդյունքում մարտի սկզբին Ռուսաստանում իշխող Ռոմանովների արքայատոհմը տապալվեց։ Պետրոգրադի խորհուրդը և Ժամանակավոր կառավարությունը ձևավորում են յուրօրինակ երկիշխանություն: 1917 թ. մարտի 9-ին Ժամանակավոր կառավարությունը երկրամասը կառավարելու նպատակով կուսակցական սկզբունքների համադրությամբ ստեղծում է Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտե (ԱՀԿ)։
գ. Վերլուծի՛ր: Ինչո՞ւ էին Այսրկովկասի հիմնական ազգերը պայքարում վարչատարածքային փոփոխությունների համար և ի՞նչ պատկերացումներ ունեին հայերը այդ հարցում:
Հեղափոխություններից հետո, ցարական կարգերի տապալմամբ տարբեր ազգեր ձգտում էին ստեղծել իրենց պետությունները։ Վրացիները, հայերը և ադրբեջանցիները պայքարում էին իրենց տարածքային ամբողջականությունը պահպանելու և անկախության համար։ Հայերը ձգտում էին միավորել Արևելյան և Արևմտյան Հայաստանի տարածքները մեկ ամբողջական վարչատարածքային միավորի մեջ։ Հայերը ձգտում էին ցեղասպանության հետևանքով հայաթափված վայրեր վերադարձնել
փրկված արևմտահայերին։

1. Вспомним правило

Если в корне слова есть безударная гласная, и её можно проверить ударением в родственном слове — это проверяемая безударная гласная.
Например:
столы — стол
трава — травка
гора — горы

---

 2. Вставь пропущенные буквы и подбери проверочные слова

1. Столы, мосты, коты, слоны, моря, больной. 
2. Зерно, гнездо, перо, ведро, весло, река, сестра. 
3. Земля, пчела, весна, лесник, страна, зима. 
4. Скала, стена, гора, трава. 
5. Детей, роды, цветок, кроты. 
6. Пилы. несёт, врача, холмы, сосновый, полями. 
7. Кормитъ, большой, стоят, холодный. 
8. Часы, слава, стена, в.лы, дома, зима. 
9. Скотина, стоит, ковёр, холмы, ледяная. 
10. Грибы, сало, сады, весна, дворе, в лесу. 
11. Ледяная, страна, гнездо, весло, ведро, перо. 
12. Гр.чи, грибы, цветок, зима, травинка, рады. 
13. Шаловливый, детей, нести, смешной, столы. 
14. Котёнок, водичка, смола, ходить, толпа. 
15. Доска, стода, гр.чи, гроза, поля, ножи. 
16. Дерево, пчела, сестра, киса, п.га, хитрая лиса.
17. Слоны, моря, болъной, стоит, сова, кроты. 
18. Дворы, мосты, дома, коты, коза, овца. змея 
19. Гр.да, хлеба, дожди, сова, коза,овца. роса. 
20. Столы, мосты, коты, слоны, моря, большой. 

№ 2. 
1. Дождливый, свистетъ, сталъной, плясатъ, звонок, плодовитый, скрипетъ, сидеть на стуле. 
2. Пчела, сестра, река, большая, поспеватъ, стволы, течёт, лежат. 
3. Гребешок, тишина, грибы, стропа, городской, молодой, писателъ, стоял. 
4. Киса, зерно, гнездо, весло, ведро, про деревья. 
5. Далёкий, ночная, тяжелая, червивое, следы, стопной, голоса, гребешок. 
6. Побежала, облетел, созревает, тропинка, привала, стоит, пищат. 

---

 3. Найди лишнее слово (в одном ряду ошибка)

1. гора — горы — горный — гаревый
Остальные слова связаны с горой, а гаревый — нет.

2. лес — лесок — лесной — лесник
Остальные слова означают лес, а лесник тот, кто рубит леса.

3. трава — травы — травинка — травяной
Остальные слова означают трава, а травяной — что-то из трав.

4. вода — водный — водичка — ведро
Остальные слова означают вода, а ведро — во что наливают воду.

5. стол — столик — столовый — стал
Остальные слова связаны со столом, а стал — нет.

(Объясни, в каком слове допущена ошибка и почему.)

---

 4. Исправь ошибки (редактирование текста)

Наступило ясное висеннее утро. По небу плывут лёгкие облока, в воздухе чувствуется свежесть. На паляне распустились первые цвиты, зазиленела трова.
Из леса доносится звонкое пение птиц. У рики играют дети. Они собирают вербы и пускают по ваде кораблики из кары.
Всё вокруг наполняется жизнью. Природа словно просыпается после долгого сна, и каждому хочется улыбаться новому дню.

Наступило ясное весеннее (весна) утро. По небу плывут лёгкие облака (облако), в воздухе чувствуется свежесть. На поляне (поляна) распустились первые цветы (цвет), зазеленела (зеленый) трава (трав).
Из леса доносится звонкое пение птиц. У реки (река) играют дети. Они собирают вербы и пускают по воде (вода) кораблики из коры (корка).
Всё вокруг наполняется жизнью. Природа словно просыпается после долгого сна, и каждому хочется улыбаться новому дню.

Найди и исправь все слова с ошибками в корне. Подбери к ним проверочные слова.

---

 5. Интерактивный диктант

https://saharina.ru/dicts/test.php?name=dict151.xml

Мой результат

---

 6. Мини-тест (самопроверка)

Отметь, где правильно написано слово:

---

1. угадать — угодать

2. голова — галава

3. виршина — вершина

4. сматреть — смотреть