Երկրի մակերևույթի վրա թափվող մթնոլորտային տեղումների մի մասը ներծծվում է, մի մասը գոլորշանում, իսկ մնացածը սկսում է հոսել փոքր առվակների տեսքով, որոնք, միանալով իրար, կազմում են գետակներ և գետեր:
Գետը ջրային համակարգ է, որն ունի իր առանձին մասերը:
Երկրի մակերևույթի այն ձգված գոգավորությունր, որի ցածրադիր մասով հոսում է գետը, կոչվում է գետահովիտ, իսկ գետահովտի ամենացածր մասը՝ հուն:

Այն տեղը, որտեղից սկիզբ է առնում գետը, կոչվում է ակունք: Ակունք կարող են լինել աղբյուրը, լիճը: Օրինակ’ Սևանա լիճը Հրազդան գետի ակունքն է:
Այն տեղը, որտեղ գետը թափվում է մեկ ուրիշ գետի, լճի, ծովի մեջ, կոչվում է գետաբերան: Օրինակ’ Հրազդանի գետաբերանն Արաքս գետն է:
Գլխավոր կամ մայր գետին աջից ու ձախից միացող գետերր, գետակներր, առվակներր կոչվում են վտակներ:
Գետեր լինում են լեռնային և հարթավայրային:
Լեռնային գետերին բնորոշ են նաև սահանքները և ջրվեժները, որոնք նույնպես առաջանում են ջրի քայքայիչ աշխատանքի հետևանքով:

Սահանքները գետի հունի ծանծաղ, քարքարոտ տեղամասերն են, որոնք վտանգավոր են նավարկության համար:
Ջրվեժները գետի հունի խզված, աստիճանակերպ տեղամասերն են, որտեղից ջուրը գահավիժում է ներքև: Աշխարհի ամենաբարձր ջրվեժը’ Անխելը, ունի 1054 մ բարձրություն և գտնվում է Հարավային Ամերիկայում: Մեր երկրում հայտնի ջրվեժներից են Ջերմուկը (60 մ), Շաքին (18 մ):

Գետերի սնումը: Գետերի սնման հիմնական աղբյուրներն են անձրևաջրերը, ձյան և սառցադաշտերի հալոցքային ջրերը, ստորերկրյա ջրերը: Անձրևաջրերով սնվող գետերից հայտնի են Ամազոնը, Կոնգոն: Ձնհալքային սնում ունեն Օբը, Ենիսեյը: Սառցադաշտերի հալոցքային ջրերից են սնվում բարձր լեռնային գետերը Ամուդարյա, Սիրդարյա: Ստորերկրյա սնմամբ գետերը հիմնականում գտնվում են հրաբխային շրջաններում և համեմատաբար փոքր են: Տիպիկ ստորերկրյա սնմամբ գետ է Սև ջուրը`Հայաստանում:

Ամեն տարի նույն սեզոնին, որոշակի ժամանակով, գետի ջրի մակարդակի բարձրացումը կոչվում է հորդացում: Օրինակ` Հայաստանում գետերը հորդանում են գարնանը:
Գետի ջրի մակարդակի հանկարծակի, կարճատև բարձրացումր` տեղատարափ անձրևներից կամ ինտենսիվ ձնհալքից, կոչվում է վարարում:
Չորային շրջաններում, շատ հաճախ, վարարման հետևանքով գետի ջրի մեջ ավելանում է կոշտ նյութի քանակը, և առաջանում է սելավ: Վարարումներ և սելավներ շատ են դիտվում նաև Հայաստանում` պատճառելով մեծ վնասներ:

Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ի՞նչ է գետը:
Գետը ջրի մշտական կամ ժամանակավոր հոսանքն է, որն առաջանում է երկրի մակերևույթին թափված մթնոլորտային տեղումների հետևանքով և ունի իր ստեղծած գոգավորությունը։
2. Ի՞նչ մասերից է բաղկացած գետային համակարգը:
Գետային համակարգն ունի գետահովիտ, որի ամենացածր մասը կոչվում է գետի հուն։ Գետի սկիզբը կոչվում է ակունք, իսկ այն վայրը, որտեղ թափվում է գետը, կոչվում է գետաբերան։
3. Գետերի սնման ի՞նչ աղբյուրներ գիտեք: Բերեք օրինակներ:
Գետերը կարող են սնվել անձրևաջրերից, ձյան և սառույցի հալոցքներից և ստորգետնյա ջրերից։
4. Ի՞նչ տարբերություն կա հորդացման և վարարման միջև:
Գետերը կարող են հորդանալ ուժեղ անձրևների և հալոցքի պատճառով, երբ բարձրանում է նրանց մակարդակը։ Իսկ վարարման ժամանակ ջրի մակարդակը կտրուկ բարձրանում է, գետը կարող է ափերից դուրս գալ և սելավ առաջանալ։

Լճերը ցամաքի բնական այն գոգավորություններն են, որոնք լցված են ջրով և ուղղակիորեն կապված չեն օվկիանոսի հետ:

Լճերը միմյանցից տարբերվում են իրենց ծագմամբ: Ըստ ծագման`լի­նում են տեկտոնական, հրաբխային, տեկտոնահրաբխային, մնացորդա­յին, սառցադաշտային լճեր:

Տեկտոնական ծագմամբ լճերը գոյացել են երկրակեղևի դարավոր շարժումների հետևանքով: Որպես արդյունք՝ ձևավորվել են բեկվածքներ և լցվել ջրով` առաջացնելով լճեր: Դրանք աշխարհի ամենախորը լճերն են, օրինակ`Բայկալը, Տանգանիկան և այլն:

Հրաբխային ծագմամբ լճերն առաջացել են հրաբուխների ժայթքու­մից, լինում են խառնարանային և արգելափակման: Խառնարանային լճե­րը փոքր են և ծանծաղ: Հայաստանի տարածքում հայտնի են Աժդահակը, Արմաղանը :

Արգելափակման լճերն առաջանում են այն դեպքում, երբ լավային հոսքերր փակում են գետի հունը, և ջուրը, կուտակվելով, գոյացնում է լիճ: Լավային հոսքերը նպաստել են նաև Սևանա և Վանա լճերի առաջացմանը: Արգելափակման լճեր կարող են առաջանալ նաև լեռնալանջերի փլվածք­ների հետևանքով: Տիպիկ օրինակը Հայաստանում Պարզ լիճն է:

Տեկտոնահրաբխային ծագմամբ լճերն առաջացել են երկու ուժի` երկրակեղևի շարժումների և հրաբուխների ազդեցությամբ: Նմանատիպ լճե­րից հայտնի են Սևանա և Վանա լճերը:

Սառցադաշտային ծագմամբ լճերը ձևավորվել են սառցադաշտերի քայքայիչ աշխատանքի հետևանքով առաջացած գոգավորություններում` հալոցքային և անձրևային ջրերի կուտակումից: Այդպիսի լճեր կան Արագած լեռան բարձրադիր մասերում, օրինակ’ Քարի լիճը:

Մնացորդային լճերի տարածքն անցյալում եղել է ծովերի և օվկիա­նոսների մաս: Հետագայում երկրակեղևի շարժումների հետևանքով այդ մասերն անջատվել են օվկիանոսից` ձևավորելով առանձին ջրային ավա­զաններ, օրինակ` Կասպից և Արալյան լճերը, որոնք մեծության ու աղիութ­յան պատճառով ծով են անվանվում:

ճերի սնման հիմնական աղբյուր են մթնոլորտային տեղումները, ստո­րերկրյա ջրերը, սառցադաշտերի հալոցքաջրերը: Այն լիճը, որից գետ է սկիզբ առնում, կոչվում է հոսուն լիճ: Հոսուն լճերից է Սևանը, որից սկիզբ է առնում Հրազդան գետը: Անհոսք է այն լիճը, որից ոչ մի գետ սկիզբ չի առ­նում: Անհոսք լճեր են Կասպիցը, Արալը, Հայկական լեռնաշխարհում’ Ուրմիան, Վանը:

Որպես կանոն’ անհոսք լճերն աղի են, իսկ հոսունները’ քաղցրահամ:

Ջրամբարներ: Բացի բնական ճանապարհով առաջացած լճերից’ գոյություն ունեն նաև արհեստական լճեր, որոնք ստեղծվել են մարդու կող­մից: Դրանք կոչվում են ջրամբարներ: Գետերի վրա կառուցվում են ամբարտակներ’ պատնեշներ, և կուտակում ջուրը:

Ջրամբարներում կուտակված ջուրն օգտագործում են ոռոգման, ջրա­մատակարարման, էլեկտրաէներգիա ստանալու, նավարկության, ձկնաբու­ծության և այլ նպատակներով: Հայաստանում նույնպես կան կառուցված բազմաթիվ ջրամբարներ, որոնց ջուրը հիմնականում օգտագործում են ո­ռոգման նպատակով, օրինակ’ Ախուրյանի, Ապարանի և այլ ջրամբարներ:

Հարցեր և առաջադրանքներ
1.Ի՞նչ է լիճը։
Լճերը ցամաքի բնական այն գոգավորություններն են, որոնք լցված են ջրով և ուղղակիորեն կապված չեն օվկիանոսի հետ:
2.Լճային գոգավորություններն ըստ ծագման ի՞նչ տեսակների են լի­նում: Բերեք օրինակներ:
Լի­նում են տեկտոնական, հրաբխային, տեկտոնահրաբխային, մնացորդա­յին, սառցադաշտային լճեր:
3.Որո՞նք են հոսուն և անհոսք լճերը: Բերեք օրինակներ:
Անհոսք-Կասպիցը, Արալը, Հայկական լեռնաշխարհում’ Ուրմիան, Վանը Հոսուն-Սևան, որից սկիզբ է առնում Հրազդան գետը

• 30 և 18-5×6-6×3
• 36 և 12-6×6-4×3
• 4 և 80-2×2-8×10
• 15 և 40-3×5-8×5
• 9 և 5-3×3-1×5
• 25 և 35-5×5-7×5
• 25 և 45-5×5-9×5
• 4 և 5-2×2-1×5
• 3 և 13-1×3-1×13
• 5 և 20-1×5-4×5
• 18 և 27-6×3-9×3
• 15 և 30-3×5-6×5
• 16 և 4-8×2-2×2
• 12 և 15-3×4-3×5
• 18 և 10-6×3-5×2
• 6 և 12-3×2-3×4
• 15 և 6-3×5-2×3
• 2 և 44-1×2-11×4
• 15 և 65-3×5-1×65
• 4 և 240-2×2-15×16
• 3 և 19-1×3-19×1
• 7 և 17-1×7-1×17
• 3 և 7-1×3-1×7
• 4 և 11-2×2-1×11
• 25 և 75-5×5-1×75
• 18 և 72-3×6-9×8
• 24 և 18-6×4-3×6
• 3 և 7-1×3-1×7
• 9 և 11-3×3-11×1
• 260 և 13-65×4-1×13
• 100 և 30-25×4-5×6
• 13 և 390-1×13-195×2
• 81 և 27-9×9-9×3
• 100 և 32-25×4-4×8
• 24 և 60-4×6-20×3
• 35 և 60-1×35-20×3
• 15 և 50-3×5-25×2
• 4 և 170-2×2-85×2
• 27 և 63-9×3-1×63
• 600 և 400-100×6-50×4

231. Պարզի՛ր, թե ինչպե՞ս է գրվում  ինը:
— Ինն անգամ վաթսո՞ւն,- կրկնեց նա:
            Ինը տարի է՝ ընկերություն ենք անում:
            Ինը քսանից տասնմեկով է փոքր:
            Երկուսին գումարած ութ՝ ինը կլինի՞:
            Ինն ես ասում, բայց երկուսին գումարած ութ՝ տասը կլինի:
            Ինն ինչի՞ց է մեծ:
            Իննսուն տարի՞ է տևել այդ պատերազմը, թե՞ հարյուր:
            Տատս իննսունմեկ տարեկան է:
232. Փակագծում տրված թվականներն այնպես գրի՛ր, որ պատասխանեն ոչ թե քանի՞, այլ ո՞ր կամ ո՞րերորդ հարցին (ո՞ր ածանցով դարձրիր):
Օրինակ՝
(Հինգ) տարի է՝ դպրոց եմ գալիս: — Հինգերորդ տարին է՝ դպրոց եմ գալիս:
Տաս օր է, որ բակ չեմ իջել
Երրորդ դասարանցի քույրիկս երկու տարով փոքր է ինձնից։
Երկիր թռչող յուրաքանչյուր երկրորդ նավն ինձ հյուրեր է բերում:
Խաղի երեսունհինգերորրդ րոպեում եղբայրս գոլ խփեց:
Մեկից սկսած յուրաքանչյուր տասներկուերորդ թիվն առանց մնացորդի կբաժանվի տասներկուսի:
Յուրաքանչյուր չորրորդ ամսվա քսանութերորրդ օրը նվիրում էր աշխատանքային սեղանն ու պահարանը կարգի բերելուն:
Կյանքի ութսուներկուերորրդ տարում որոշեց հեծանիվ քշել:
Արդեն տասնվեցերորրդ դարում գեղասահքի սիրահարներ կային Հոլանդիայում:
Իմ առաջին գործը քեզ սիրով օգնելն Է:
Դերանուններ
236. Ես, դու, նա, մենք, դուք, նրանք բառերն ինչո՞ւ են անձնական դերանուններ կոչվում:
Ես, դու, նա, մենք, դուք, նրանք դերանուններն ըստ թվի բաժանի՛ր երկու խմբի:
Ա. Ես, մենք
Բ. Դու, դուք
Դ. նա, նրանք
237. Անձնական դերանունները ի՞նչ սկզբունքով են բաժանված երեք խմբի:
Ա. Ես, մենք.
Բ. Դու, դուք.
Դ. նա, նրանք․
Նրանք վաժանված են խմբերի, քանի որ ամեն անձնական դերանունը ցույց է տալիս տարբեր մարդկանց։ Օրինակ՝ ես-իմ մասին, դու-քո մասին, նա-նրա մասին։