Ներածություն
Հայերը դարեր շարունակ ենթարկվում էին ազգային, կրոնական և տնտեսական ճնշումների, չունեին հավասար իրավունքներ մահմեդականների հետ, և մշտապես կային բռնություններ ու կոտորածներ (հատկապես՝ 1894–1896թթ. Համիդյան ջարդերը)։ Առաջին համաշխարհային պատերազմն էլ շատ ծանր տրվեց հայերի համար։

Սկիզբ
1914 թվականի հունիսի 28-ին Սարաևո քաղաքում սերբ ազգայնական Գավրիլո Պրինցիպը սպանեց Ավստրո-Հունգարիայի ժառանգորդ արքայազն Ֆրանց Ֆերդինանդին։ Այս դեպքը դարձավ պատերազմի առիթը, թեև իրական պատճառները շատ ավելի խորքային էին։ Եվրոպական տերությունները՝ հատկապես Անգլիան, Ֆրանսիան և Գերմանիան, մրցում էին Աֆրիկայի և Ասիայի գաղութների համար։ Գերմանիան արագ զարգանում էր և ուզում էր դառնալ համաշխարհային պետություն, ինչը բախվում էր Անգլիայի ու Ֆրանսիայի շահերին։ Արդյունքում ստեղծվեցին 2 դաշինք՝ Եռակի դաշինք (Գերմանիա, Ավստրո-Հունգարիա, Իտալիա), և հետագայում նրանց միացան Օսմանյան կայսրությունը և Բուլղարիան։ Եվ Եռակ համաձայնություն (Անգլիա, Ֆրանսիա, Ռուսաստան)։

Ընթացք
1914 թվականի հուլիսի 28-ին Ավստրո-Հունգարիան պատերազմ հայտարարեց Սերբիային՝ սկսելով Առաջին համաշխարհային պատերազմը։ Ռուսաստանը հանդես
եկավ Սերբիայի պաշտպանությամբ և սկսեց ընդհանուր զորահավաք։ Ի պատասխան՝ Գերմանիան 1914 թ․ օգոստոսի 1–ին (հին տոմարով` հուլիսի 19– ին) պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին։ XX դ. սկզբին Հայաստանը բաժանված էր Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Պարսկաստանի միջև։ Այդ պատճառով հայությունը զորակոչվեց իրար դեմ հակամարտող և´ թուրքական, և´ ռուսական բանակներ։ Ռուսական և թուրքականն կողմերը հայերին առաջարկեցին կամավորական
ջոկատներ կազմել իրենց բանակներում։ Սակայն թուրքական առաջարկը մերժվեց: Մինչև 1914 թ. նոյեմբերի սկիզբը ձևավորվեցին կամավորական 4 ջոկատներ։ Կամավորական ջոկատներն իրենց մասնակցությունն ունեցան ռուսական բանակի մի շարք հաղթանակներում։

1910-1911 թթ. Սալոնիկում կայացած ժողովներում երիտթուրքերը մշակեցին հայերի ոչնչացման ծրագիրը և այն կենսագործման առիթ դարձավ Առաջին աշխարհամարտը։ Հայերին ամբողջությամբ ոչնչացնելով թուրքերը ուզում էին լուծել Հայկական հարցը և Օսմանյան կայսրության արևելան տարածքները մաքրել հայերից ու դարձնել
թուրքերով բնակեցված։ Հայերի բնաջնջման ցանկության մեջ կարևոր դեր ուներ տնտեսական գործոնը։ Օսմանյան կայսրությունում տնտեսական կյանքի հիմ­նական դերակատարները հույներն ու հայերն էին։ 1914 թ. վերջին թուրքերի շրջանում քրիստոնյաների դեմ սրբազան պայքարի քարոզը ուժեղացավ, և սկսվեցին սպանությունները։

Սկսվեց Հայոց ցեղասպանության գլխավոր փուլը՝ Մեծ եղեռնը։ Առաջին փուլում թիրախ դարձավ Օսմանյան կայսրության բանակում ծառայող հայ զինվորականությունը՝ հայության մարտական ուժը։ 1915 թ. փետրվարից հայերը առանձնացվում էին բանակից, օգտագործվում ծանր աշխատանքներում, ապա փոքր խմբերով տեղափոխվում հարմար վայրեր և ոչնչացվում։ Երկրորդ փուլում ձերբակալվում և սպանվում են հայության ազգային, հասարակական, քաղաքական, հոգևոր, մշակութային ոլորտների գործիչները։ 1915 թ. ապրիլի 11-ին Կ.Պոլսում սկսվում են հայ մտավորականների ձերբակալությունները։ Այս օրը դարձավ Հայոց
ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր։ Երրորդ փուլում իրականացվեցին հայության զանգվածային տեղահանություններն ու սպանությունները։ 1915 թ․ ապրիլի 15-ին սկսվում են հայության զանգվածային տեղահանությունները դեպի Միջագետքի և Սիրիայի անապատներ։ Այսպիսով՝ 1914-1916 թթ. թուրքերի լիակատար մշակված ծրագրով իրագործվեց Արևմտյան Հայաստանի հայաթափումը, հայերը քշվեցին անապատներ և սպանվեցին։

Եզրափակում
Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիները հայ ժողովրդի համար դարձան ոչ միայն ծանրագույն փորձ, այլև պատմական ճակատագրական շրջադարձ․ Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետ զուգահեռ տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանությունը, որի հետևանքով հայ ազգը կորցրեց իր պատմական հայրենիքի մեծ մասը։ Սա ոչ միայն մարդկային, այլև մշակութային ահռելի կորուստ էր։ Թուրքերը լիակատար մշակել էին ծրագիր, որպեսզի ոչնչացնեին հայությունը, սակայն մենք երբեք չէինք հանձնվել։ Մենք անցանք նույնիսկ այդ սարսափելի տարիները և հիմա մենք անկախ պետություն ենք։ Կարծում եմ՝ Հայոց ցեղասպանությունը մեզ հիշեցնում է, որ մարդկության առաջադրանքը ոչ միայն հիշելն է, այլև կանխել նման հանցագործությունների կրկնությունը։ Ցեղասպանության հիշողությունը պետք է ծառայի որպես զգուշացում աշխարհին՝ որպեսզի երբեք այլ ժողովուրդ չունենա նույն ցավալի փորձը։ Հիշելով անցյալը՝ մենք պաշտպանում ենք մեր ազգային ինքնությունը և օգնում ենք մարդկությանը շարժվել դեպի ավելի մարդասիրական ապագա։

Ներածություն
Տվյալ էսսեում նկարագրվելու է, թե ինչ է կատարվել Հայաստանում XX դարերում՝ Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների միջև բաժանված ժամանակներում։ Հայերը և քրիստոնյա ժողովուրդը անցյալում շատ դժվարությունների է դեմ եկել։ XX դարը մեծ ազդեցություն ունեցավ հայերի ճակատագրի վրա, ժողովուրդը ձգտում էր ազատագրությանը։

Պարբերություն 1․ Ռուսական կայսրությունում
Ռուսական կայսրությունը ճնշումների միջոցով փորձում էր վերացնել բոլոր այլազգիների ինքնուրության բոլոր դրսևորումները։ Հայ իրականության մեջ ճնշումների թիրախ դարձավ Հայ առաքելական եկեղեցին։ XX դարին կայսրությանը անհանգստացրեց Հայ առաքելական եկեղեցու ինքնուրությունը և Մկրտիչ Ա․ Խրիմյանի՝ ամենայն հայ կաթողիկոսի լինելու հանգամանքը։ Եկեղեցին իշխանությունից նյութապես անկախ էր, և ցարական իշխանությունը փորձեց այն վերցնել իր վերահսկողության տակ, իսկ Մկրտիչ Խրիմյանին զրկել նյութական ապահովությունից։ 1901 թ․ Նիկոլայ II-ի որոշմամբ եկեղեցու նյութական մուտք և ելքը պետք է վերահսկվեին։ Օրենքը օգնեց մշակել և իրականացնել Գ․ Գոլիցինը։ Հայ առաքելական եկեղեցու ճնշումները վատ ազդեցություն թողեցին կրթական համակարգին։ Նյութական միջոցներից զրկվելով՝ եկեղեցին չէր կարողանում իրականացնել այդ առաքելությունը։ Ինչը նպաստեց հարյուրավոր դպրոցների փակմանը։ Հուլիսի վերջից տեղի են ունենում ժողովրդական ցույցեր, որոնք տարածվում են երկրի մեծ տարացքներում։ Չնայած ըմբոստություններին՝ Գոլիցինը 1903 թ. սեպտեմբերի 1-ից սկսում է իրագործել օրենքը և բռնությամբ վերցնել եկեղեցական գույքը։ 1905 թ. հունվարին նա հեռացվում է պաշտոնից։ Կովկասի փոխարքա է նշանակվում Ի. Վորոնցով-Դաշկովը։

Պարբերություն 2․ Օսմանյան կայսրությունում
Արևմտյան Հայաստանի հայերի կյանքը ավելի դժվար էր։ Կայսրության տարածքում բնակվող հայերի հանդեպ բռնություններ գործադրվեցին։ Ծանրացան նրանց վրա դրված հարկերի պայմանները։ 1880 թ․ Աբդուլ Համիդ II-ը արգելեց պաշտոնական գրագրություններում Հայաստան անվանման օգտագործումը։ 1890 թ․ թուրքերը Կարինի եկեղեցու բակում կոտորեցին հարյուրավոր հայերին։ Այդ իրադարձություններից հետո 1890 թ. հուլիսին հնչակյանները բողոքի ցույց կազմակերպեցին։ Աբդուլ Համիդ II-ը հակված էր ոչ թե դադարեցնելու ջարդերը, այլ շարունակելու սկսած գործը։ 1891 թ. ձևավորվեցին «Համիդիե» գնդերը՝ Օսմանյան կայսրությունում ապրող հայերի ազատագրական շարժումները ճնշելու համար։ Այս քայլով ստեղծվեց ապագա կոտորածների գործուն զինական ուժը։ Հայ ցեղասպանության առաջին զոհերը դարձան Սասունի բնակիչները։ 1894 թ․ օգոստոսին այնտեղ սպանվեցին մոտ 10000 հայ։

Պարբերություն 3․ Ընդհանուր պատկեր
Երկու՝ թեև տարբեր կայսրությունների վերահսկողության տակ հայերը և քրիստոնյաները կիսում էին նույն ճակատագիրը։ Նրանց վրա դրված հարկերը ավելի ծանր էին, ժողովրդի հանդեպ վերաբերմունքը միշտ վատն էր, բնակչությունը կոտորածների և ճնշման էր բախվում։ 1905 թ․ Հայ-թաթարական բախումների և Հայ առաքելական եկեղեցու գույքի բռնագրավման հրամանի դեմ, հայերը ցույց տվեցին, որ կարող են համախմբվել և միասին պայքարել ազգային գոյության և պաշտպանության համար։

Եզրափակում
Այսպիսով XX դարի սկզբին հայ ժողովուրդը բախվեց ճնշմանը, ծանր հարկերին։ Այս պատմական փորձից մենք կարող ենք հասկանալ, որ միասնական և խմբային ուժերով կարելի է հասնել ազատագրությանը։ Երկու հզոր կայսրությունների կառավարման տակ հայ ժողովուրդը կիսում էր նույն ճակատագիրը։ Սակայն այդ բոլոր դժվարությունները խնդիր չէին հայերի համար։ Նրանք պայքարեցին մինչև վերջ, և դա ապացուցում է, որ մենք կարող ենք միասին աշխատելով հասնել ցանկացածին։ Ես այս ամենը կարդալով և գրելով հպարտանում եմ իմ ազգով, հայ ժողովրդի տոկունությամբ և պայքարով։

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ/գրավոր/
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ինչպե՞ս սկսվեցին և ի՞նչ ընթացք ունեցան հայ-թաթարական բախումները։
Հայ–թաթարական բախումները (հայ–ադրբեջանցի բախումներ) սկսվեցին 1905 թ. սկզբին՝ Ռուսական կայսրության հեղափոխական իրադարձությունների հետ։ 1905 թ․ փետրվարի 6-ին Բաքվում տեղի ունեցավ առաջին բախումը, սակայն Նիկոլ Դումանը կարողանում է համախմբել ինքնապաշտպանական ուժերը և հակահարված տալ թաթարներին։ Բախումները տարածվեցին ամբողջ Այսրկովկասում։ Հայ հեղափոխական դաշնակցությունը, Սոցիալ-դեմոկրատական հնչակյան կուսակցությունները կազմակերպում են ինքնապաշտպանական մարտեր։ Հայ ժողովրդի կողքին էր նաև Հայ առաքելական եկեղեցին։ Բախումները ավարտվեցին 1906 թ. սեպտեմբերին, Ռուսաստանում հեղափոխական շարժում­ների թուլացման հետևանքով։
բ. Նշի՛ր։ Թվարկի՛ր երիտթուրքերի՝ Աբդուլ Համիդի քաղաքականության շարունակողներ
լինելու հանգամանքը հիմնավորող մի քանի փաստ։
Աբդուլ Համիդը պետական քաղաքականության հիմքում դրել էր պանիսլամիզմը։ Երիտթուրքերը փոխարինեցին այն պանթյուրքիզմով, որը նույնպես հայերի և մյուս ժողովուրդների նկատմամբ ճնշում էր։ Աբդուլ Համիդի օրոք տեղի ունեցան 1890-ական թթ․ հայերի կոտորածները։ Երիտթուրքերի օրոք՝ 1915 թ․ կազմակերպվեց Հայոց ցեղասպանությունը։ Երկու վարչակարգերն էլ ձգտում էին թուլացնել և ոչնչացնել կայսրության քրիստոնյա ժողովուրդների ազատագրական շարժումները։
գ. Քննի՛ր։ Ի՞նչ էր պանթյուրքիզմը և ի՞նչ վտանգավոր հետևանքներ էր ենթադրում։
Պանթուրքիզմի նպատակն էր միավորել բոլոր թուրքախոս պետությունները և ժողովրդին որպես մեկ մեծ պետություն։ Սակայն դա նպաստեց հայ և այլ ժողովրդի իրավունքների խախտմանը, կոնֆլիկտների և սահմանադրական ազատությունների կրճատմանը։ Նաև այն հանդիսացավ ինչպես 1915թ․ Հայ Ցեղասպանության հիմքերից մեկը։

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ի՞նչ նախապատրաստական քայլեր կատարվեցին մինչ կոտորածների սկսելը։ Ինչո՞ւ ստեղծվեցին «Համիդիե» հեծելագնդերը։
Աբդուլ Համիդ II-ը արգելեց պաշտոնական գրագրություններում Հայաստան անվանման օգտագործումը։ 1880-ական թթ. կայսրության տարածքում բնակվող հայերի հանդեպ բռնություններ գործադրվեցին։ Ծանրացան նրանց վրա դրված հարկերի պայմանները։ «Համիդիե» հեծելագնդերը ստեղծվեցին Օսմանյան կայսրությունում ապրող հայերի ազատագրական շարժումները ճնշելու համար։
բ. Նշի՛ր։ Ո՞ր քայլերը նպաստեցին Զեյթունի ինքնապաշտպանության հաղթանակին։
1895 թ. կեսերին հնչակյան մի խումբ գործիչներ տեղափոխվեցին Զեյթուն և սկսեցին նախապատրաստվել: Զեյթունցիները հոկտեմբերի 18-ին գրավեցին Զեյթունի թուրքական զորամասը՝ ձեռք բերելով հարուստ ռազմավար։ Առաջին անհաջողություններից հետո Ռեմզի փաշան սուլթանից խնդրեց 50 հզ օգնական զորք ուղարկել։ Սուլթանը հեռացրեց նրան, իսկ նոր հրամանատար Էդհեմ փաշան սկսեց բանակցություններ զեյթունցիների հետ, որն ավարտվեց 1896 թ. հունվարի 30-ին Հալեպում կնքված հաշտությամբ։
գ. Քննի՛ր։ Ինչո՞ւ վանեցիները վայր դրեցին զենքերը։
Արդյոք դա ճի՞շտ որոշում էր։
Հունիսի 8-ին՝ զենքի սպառման հետևանքով, հայերը հարկադրված ընդունեցին թուրքերի առաջարկած զինադադարի պայմանները։ Ինքնապաշտպանության ղեկավարները և մոտ 1000 վանեցի ուղևորվեցին Պարսկաստան, սակայն Սբ. Բարդուղիմեոս վանքի մոտ նրանք հարձակման ենթարկվեցին։

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Ի՞նչ նշանակություն ունեցան ինքնապաշտպանական մարտերը։
Վանի ինքնապաշտպանությունը մի կողմից ողբերգական էր մեծ կորուստների պատճառով, բայց մյուս կողմից՝ դարձավ ազգային դիմադրության խորհրդանիշ։ Իսկ Զեյթունի ինքնապաշտպանությունը շատ բարենպաստ էր, քանի որ առանց նրա իմ կարծիքով հայ ժողովրդի կոտորումները կշարունակվեին։
2. Վերլուծի՛ր։ Կոտորածների իրականացման մեջ ի՞նչ նշանակություն ունեցան կրոնը և մուսուլման հոգևոր առաջնորդները։
3. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ հանգամանքներ խանգարեցին Աբդուլ Համիդ II-ին իրականացնելու հայերի ամբողջական ոչնչացումը