Տնային
Սովորել.
Նյութի քանակ մոլ

Լուծել խնդիրներ.
1. Որքան է 4,03*10²³ թվով երկաթի մոլեկուլների քանակը (մոլ):
n=?
N (Fe)=4,03*10²³
N_A=6,02*10²³
n (Fe)=4,03*10²³/6,02*10²³=0,66
2. Որքան է 0,4 մոլ քանակով ջրածնի ատոմների թիվը:
N (H)=?
n=0,4
N_A=6,02*10²³
N (H)=0,4*6,02=2,4
3. Տրված է’ K2SO4, Na2O, CaCO3, CO2, NaOH, H2SO4, AgCl, Cu(OH)2, N2O5, Fe(OH)3, HCl, Ba(OH)2, HNO3, ընտրիր ա) օքսիդի, բ) հիմքի, գ) թթվի, դ) աղի բանաձև(եր)ը:
ա) օքսիդ
Na2O, CO2, N2O5
բ) հիմք
NaOH, Cu(OH)2, Fe(OH)3, Ba(OH)2
գ) թթու
H2SO4, HNO3, HCl
դ) աղ
AgCl, CaCO3, K2SO4

Դասարանական
1. Գրեք ածխածնի (II) օքսիդի, ածխածնի (IV) օքսիդի, կալիումի օքսիդի, երկաթի (II) օքսիդի, երկաթի (III) օքսիդի, ֆոսֆորի (V) օքսիդի, ցինկի օքսիդի բանաձևերը։
Ածխածնի օքսիդ (II)՝ CO
Ածխածնի օքսիդ (IV)՝ CO2
կալիումի օքսիդ՝ K2O
երկաթի օքսիդ (II)՝ Fe2O2
երկաթի օքսիդ (III)՝ Fe3O3
ֆոսֆորի օքսիդ (V)՝ P2O5
ցինկի օքսիդ՝ ZnO
2. Ներկայացնել ածխածին, ֆոսֆոր, ծծումբ, յոդ, կալցիում, ալյումին և քրոմ տարրերի օքսիդների բանաձևերը, որոնցում նշված տարրերի օքսիդացման աստիճանները թվապես հավասար են պարբերական համակարգում իրենց խմբերի համարներին։
C (IV) — C4O2, P (V) — P2O5, S (VI) — S6O3, J (VII) — J2O7, Ca (II) — Ca2O2, Al (III) Al2O3, Cr (VI) — CrO3
3. Կազմել թվարկված ոչ մետաղների օքսիդների բանաձևերը.
P (V), S (IV), S (VI), C (IV), N (II), N(IV) Si (IV):
P (V)` P2O5
S (IV)` SO2
S (VI)` SO3
C (IV)` CO2
N (II)` NO
N (IV)` NO2
Si (IV)` SiO2
4. Որքան է 8,03*10²³ թվով ֆոսֆորի մոլեկուլների քանակը (մոլ):
n=?
N (P)=8,03*10²³
N_A=6,02*10²³
n (P)=8,03*10²³/6,02*10²³=48,3
5. Որքան է 0,6 մոլ քանակով պղնձի ատոմների թիվը:
N (Cu)=?
n=0,6
N_A=6,02*10²³
N (Cu)=0,6*6,02=3,6

1) 2, 3, -5 թվերից ո՞րն է հետևյալ համախմբի լուծում.
ա)

[4-8<0
[14-1>2

[4-12<0
[21-1>2
2 և 3

բ)

գ)

[4-6<3
[6+12>7-14

[4-9<3
[6+18>7-21
2 և 3

2) Լուծեք համախումբը.
ա)

[3x-2<5
[8x-3>4x-7

բ)

գ)

դ)

ե)

ՀԱՐՑԵՐ ԵՎ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ 
1. Որո՞նք են Հնդկաստանի աշխարհագրական դիրքի առանձնահատուկ գծերը:
Հնդկաստանը Հարավային Ասիայում համարվում է երկորդ պետությունը իր տարածքի մեծությամբ, աշխարհում՝ յոթերորդը։ Ընդգրկում է Հնդկական օվկանոսը և դրան հարակից տարածքները։ Ունի 28 նահանգ, 7 մյութենական տարածք։
2. Բնական ի՞նչ ռեսուրսներով է հարուստ Հնդկաստանը: 
Հնդկաստանը հարուստ է բնական հանածոներով, ունի ածուխի գունավոր մետաղների պաշարներ։ Արաբական ծովի տարածքում ունի նավթի և բնական գազի պաշարներ։
3. Ինչպե՞ս են ազդում կլիմայական պայմանները Հնդկաստանի գյուղատնտեսական արտադրության կազմակերպման վրա:
Կլիման ուղղակիրոեն ազդում է գյուղատնտեսության վրա, քանի որ իրենց բույսերի ցանը սկսում են այն ժամանակ, երբ տեղումներ են կանխատեսում։ Իսկ կլիման մերձհասարակածային, մուսոնային է։
4 Որո՞նք են Հնդկաստանի բնակչության աճի, կազմի և տեղաբաշխման բնութագրական գծերը:
Հնդկաստանը շատ մեծ է բնակչության թվով, քանի որ երկրում անպիսի պայմաններ են, որոնց ժամանակ ծնելիությունը մեծ է։
5. Ի՞նչ գիտես Գանգես գետի մասին:
Գանգեսը համարվում է Հնդկաստանի սուրբ գետը, որտեղ հնդկացիները մեղքերի թողություն են կատարում։ Գանգես գետը նաև ունի ոռոգման նշանակություն, սակայն ջուրը շատ աղտոտված է։

Ինչ նկատի ունեք երբ մեկի մասին ասում եք պատասխանատու մարդ է։
Ինձ համար պատասխանատու մարդ է այն, ով հասկանում է իր արարքների հետևանքները, պարտաճանաչ կատարում է իր խոստումները և պարտականությունները։ Հետևում է իր կարգապահությանը, ձգտում է իրեն լավ դրսևորել ուրիշների դիմաց։
Թվարկեք թե ինչ պատասխանատվություն ունեք դուք և ձեր ուսուցիչները։
Որպես աշակերտ, ես պատասխանատու եմ իմ ուսման համար, պետք է հետևեմ իմ առադիմությանը և դասերին, հարգանքով վերաբերվեմ ուսուցիչներին և դասընկերներիս, պահպանեմ դպրոցի կարգուկանոնը։
Ուսուցիչները պատասխանատու են աշակերտների կրդության և դասարանի կարգապահության ապահովման համար։
Ինչ կլինի, եթե հասարակության մեջ չլինի հանդուրժողականության մթնոլորտ:
Հանդուրժողականության մթնոլորտ չլինելու դեպքում, կոնֆլիկտները ավելի հաճախ երևույթներ կլինեն, կբարձրանա հասարակական լարվածությունը, ինչը կբերի մեծ դժվարություններ։
Ինչու՞ է հանդուրժողականությունը կարևոր ժողովրդավարական հասարակությունում:
Ժողովուրդը ունի տարբեր կարծիքներ, մշակույթներ, ամեն մեկս տարբեր ձևերով ենք ընկալում հասարակությունը։ Հանդուրժողականությունը կարևոր է, որպեսզի այդ բազմազանությունը չխանգառի կյանքին։

Առաջադրանքներ․
1) Դիցուք՝ զուգահեռագծի հիմքը a-ն է, բարձրությունը՝ h-ը, իսկ մակերեսը՝ S-ը։ Գտեք՝
ա) S-ը, եթե a = 15 սմ, h = 12 սմ
S=15*12=180սմ²
բ) a-ն, եթե S = 34 սմ² , h = 8,5 սմ
a=34/8,5=4սմ
գ) h-ը, եթե S = 162 սմ², a = 9 սմ
h=162/9=18սմ
դ) a-ն, եթե h = 1/2a, S = 21a
a=21a/1a/2=42
2) Զուգահեռագծի անկյունագիծը 13 սմ է և ուղղահայաց է զուգահեռագծի այն կողմին, որը 12 սմ է։ Գտեք զուգահեռագծի մակերեսը։
S=13*12=156սմ²

3) Զուգահեռագծի կից կողմերը հավասար են 12 սմ և 13 սմ, իսկ սուր անկյունը 30^o է։ Գտեք զուգահեռագծի մակերեսը։
12/2=6
S=12*6=72սմ²
4) Շեղանկյան կողմը 6 սմ է, իսկ անկյուններից մեկը՝ 150^o ։ Գտեք շեղանկյան մակերեսը։
6/2=3
S=6*3=18սմ²
5) Զուգահեռագծի կողմը 8,1 սմ է, իսկ 14 սմ-ի հավասար անկյունագիծը նրա հետ կազմում է 30^o անկյուն։ Գտեք զուգահեռագծի մակերեսը։
14/2=7
S=8,1*7=56,7սմ²
6) Դիցուք՝ a-ն և b-ն զուգահեռագծի կից կողմերն են, իսկ h₁-ը և h₂ -ը՝ բարձրությունները։ Գտեք՝
ա) h₂ -ը, եթե a = 18 սմ, b = 30 սմ, h₁ = 6 սմ, h₂ > h₁
S=6*30=180սմ²
h2=180/18=10սմ
բ) h₁ -ը, եթե a = 10 սմ, b = 15 սմ, h₂ = 6 սմ, h₂ > h₁
S=6*10=60սմ²
h1=60/15=4սմ
գ) h₁ -ը և h₂ -ը, եթե մակերեսը՝ S = 54 սմ² , a = 4,5 սմ, b = 6 սմ
54/4,5=12սմ
54/6=9սմ

Օ՜, գրքերի աշխարհը – տիեզերք է անեզր:
Արևների նման բազմապիսի,
Ե՛վ աստղերի նման, և՛ շողերի –
Ես սիրում եմ գրքերը, որ աշխարհի մասին
Բարբառում են անձուկ ու մտերիմ:
Տարփանքով, ինչպես պատանին,
Որ սիրում է իր լույս ընկերուհուն փարվել-
Ես սիրում եմ գրքերը թե՛ նոր, թե՛ հին,
Թե՛ արվեստով գրված, թե՛ անարվեստ:
Բայց և կամքով անշեղ, ինչպես ղեկավարը,
Ինչպես ա՛յրն է հասուն ձգտում սիրած գործին,-
Ես սիրում եմ գրքերի աշխարհը,
Իմ խոհերի վսեմ այրուձին:
Նրանք շա՜տ են ու բազմապիսի, տարբեր ու գունագեղ,
Ծնված զանազան դարերում ու երկրներում,
Յուրաքանչյուրը բերում է մի առանձի՛ն պարգև,
Յուրաքանչյու՛րն իր մեջ մի աշխարհ է կրում:-
Մեր կյանքի երկար ճանապարհին
Հանդիպում են նրանք հետզհետե,
Եվ դառնում են ընկեր ու մտերիմ,
Կամ մնում են անցած տարիների ետևը:
Ուղեկից են դառնում մինչև ի մահ
Մի քանիսը միայն` անդավաճան հավետ,-
Եվ այնպիսի՛ գրքեր կան, որ չարքերի նման
Հալածում են մեզ մինչև վե՛րջ:
Գրքեր կան, որ կյանքում մի ակընթա՛րթ միայն
Մեզ ժպտալով` անցնում են ու կորչում,
Բայց նրանցից մնում է մեր սրտերում մի բան,
Որ տարինե՜ր ենք մենք անրջում:
Գրքեր կան, որ խոժոռ են ու խստադեմ,
Ինչպես ուսուցիչը, կամ առաջնորդը,-
Եվ այնպիսի՛ գրքեր ես գիտեմ,
Որ համրերի նման անհաղո՛րդ են:
Աղջիկների նման սեթևեթ
Կան կարկաչուն գրքեր, որ հանդիպում են մեզ,
Հրապուրում, գերում — և մոռացվում հավետ…
Օ՜, գրքերի աշխարհը – տիեզերք է անեզր:
Նրանք շա՜տ են ու բազմապիսի,
Յուրաքանչյուրն իր մեջ մի աշխարհ է ուրույն,
Եվ պատմում են նրանք մեզ աշխարհի մասին
Խոսքերով անկրկնելի ու անագորույն:-
Կան անզգեստ գրքեր, կան պճնազարդ
Ֆոլիանտներ, որոնք սնամեջ են, ինչպես
Ասորական արքա Բալթասարը,
Որ պճնում էր իրեն պչրուհու պե՛ս:
Եվ անարվեստ գրքեր կան, որ բնության նման
Խառնիխուռն են թվում, խառնիճաղանջ,
Բայց գերում են, կապում մինչև ի մահ,
Եթե անխոնջ ոգով ու տքնությամբ ջանաս
Խորասուզվել, բանալ գաղտնիքները նոցա,
Նոցա ներքին դաշնությունն հասկանալ,-
Այդ գրքերը խոհի ամրոցներ են գոցած,
Եվ կբացվեն քո դեմ, եթե լինես անահ:
Գրքեր կան, որ դրսից նման են հոյաշեն
Դղյակների, սակայն ներս ես մտնում դու երբ-
Գաղջ` շնչում է դեմքիդ ամայության փոշին
Եվ սեղմում է կոկորդդ մի մեռյալ ձե՛ռք:
Անտառների նման գրքեր կան թանձր ու մութ,
Կան օվկիանի՜ նման անհուն գրքեր,
Կան զեփյուռի նման, նման քամու՜,
Կան, որ գգվում են մեզ, ինչպես ձեռքեր:-
Ե՛վ սրինգի ձայնով, և՛ շեփորի,
Ե՜վ որոտի ձայնով կան գրքեր,
Եվ կան անձա՜յն գրքեր, որ լռին
Սրսկում են մեր սիրտը եղերական կրքեր…
Օ՜, գրքերի աշխարհը – տիեզերք է անեզր:
Ես սիրում եմ նրանց բազմախորհուրդ
Այս ինքնությունը դաշն, անկրկնելի,
Նրանց միջև եղած տարբերությունն այս խոր,-
Եվ բոլո՛րն են նրանք ինձ սիրելի:
Արեգակի բոլո՛ր երանգների նման,
Տիեզերքի նման բազմալեզու-
Ես սիրում եմ նրանց երփներանգ
Այս հուրերը կիզուն
Եվ բնության բոլո՛ր ձայների,
Եվ մարդկային կյանքի բուրմունքների բոլոր
Այս ճառագու՛մն եմ ես սիրում վերին,
Այս բույրը մշտահոլով:
Եվ այս ամենը` մեծ մի դաշնություն կազմած,
Կազմած ուրույն մի կյանք, մի ինքնամփոփ աշխարհ-
Մեր տների փայտյա դարակներում բազմած`
Ապրում են լու՜ռ կյանքով և կենդանի են հար:
Ես սիրում եմ նրանց լաբիրինթոսն այս լուռ,
Երանգների՜, գույնի՜ շռայլությունն այս մեծ,
Ինձ սիրելի է միշտ բազմազեղումն այս խոր…
Օ՜, գրքերի աշխարհը – տիեզերք է անեզր: 

ЧАСТЬ I ВНУТРЕННЯЯ ВОЙНА
Войну — как и любой другой конфликт — ведут и выигрывают
благодаря стратегическому искусству. Представьте себе стратегию в виде
плана — линий и стрелок, направленных на определенную цель: на то,
чтобы добраться до нужного пункта; на то, чтобы преодолеть возникшее на
пути осложнение; на то, чтобы понять, как окружить и разбить неприятеля.
Однако, прежде чем направить эти стрелы в стан врагов, нацельте-ка их
для начала на себя!
Разум — вот отправная точка любой войны и любой стратегии. Ваш
разум — но ведь его так легко могут захлестнуть эмоции; он цепляется за
прошлое, вместо того чтобы устремляться в будущее; он не способен
воспринимать мир четко и трезво — стратегии, рожденным таким разумом,
всегда будут работать вхолостую, не попадая в цель!
Чтобы стать истинным стратегом, вам нужно сделать три шага.
Вопервых, необходимо отдавать себе отчет в слабостях и недугах
собственного разума, способных свести на нет силу разработанного плана.
Вовторых, нужно объявить войну самому себе, чтобы заставить себя
продвинуться вперед. В-третьих, вести непримиримую и постоянную
борьбу с врагами внутри себя, также применяя в этой борьбе определенные
стратегии.
Последующие четыре главы помогут вам выявить беспорядки,
которые, возможно, пышным цветом цветут в вашем уме, и вооружат вас
особыми стратегиями, чтобы подобные беспорядки искоренить. Образно
говоря, это как раз те стрелы, которые нужно направить на себя. Освоив,
осмыслив и применив на практике некоторые истины, вы сумеете
впоследствии использовать их, как устройство с самонаводящимся
прицелом, во всех предстоящих сражениях и битвах. Они помогут
разбудить великого стратега, который кроется у вас внутри.

Թարգմ․ հայերեն
Պատերազմը, ինչպես ցանկացած ուրիշ կոնֆլիկտ՝ պայքարում և հաղթում են
ռազմավարական արվեստի շնորհիվ։ Պատկերացրե՛ք մի ստրատեգիա որպես գծեր և սլաքներ, որոնք ուղղված են դեպի կոնկրետ նպատակ՝ հասնել ցանկալի կետին; դեպի առաջացած դժվարությունը հաղթահարելը; դեպի թշնամու շրջապատելուն և հաղթելուն։
Բայց, սլաքները թշնամու կողմ ուղղելուց առաջ, սկզբից ուղղե՛ք այն դեպի Ձեզ։
Բանականությունը ցանկացած ստրատեգիայի և պատերազմի ելակետն է։ Բայց զգացմունքները այն հեշտությամբ կարող են գերակշռել; այն դեպի ապագա շտապելու փոխարեն, կպչում է անցյալից; այն ընդունակ չէ երկիրը հստակ և սթափ ընկալել։ Այդպիսի բանականությամբ ստեղծված ստրատեգիաները միշտ անիմաստ են աշխատելու՝ բաց թողնելով թիրախը։
Առաջինը՝ որպեսզի դուք լինեք իսկական ստրատեգ, պետք է հետևեք տվյալ երեք քայլերին․
Սկզբում պետք է տեղյակ լինել սեփական թույլ կողմերի և մտքի հիվանդությունների մասին, որոնք կարող են մշակված պլանը զրոյացնել։ Երկրորդը՝ պետք է պատերազմ հայտարարեք ինքներդ Ձեզ, որպեսզի ստիպել ինքներդ Ձեզ առաջ անցնել։ Երրորդը՝ անհաշտ ու անվերջ ​​պատերազմ պայքարել Ձեր մեջի թշնամիների դեմ, նույնպես օգտագործելով տարբեր ստրատեգիաներ տվյալ պատերազմում։ Հաջորդ չորս գլուխները Ձեզ կօգնեն պարզել խանգարումները, որոնք, հնարավոր է փարթամ գույնով ծաղկում են Ձեր մտքում, և կզինեն Ձեզ յուրահատուկ ստրատեգիաներով, որոնք նմանատիպ խանգարումները արմատախիլ կանեն։ Պատկերավոր ասած՝ դա հենց այն սլաքներն են, որոնք պետք է դեպի քեզ ուղղել։ Տիրապետելով, հասկանալով և կիրառելով գործնականում որոշ ճշմարտությունները, հետագայում Դուք կկարողանաք օգտագործել նրանց, որպես ինքնակառավառվող թիրախով սարք, բոլոր գալիք պատերազմներում և մարտերում։ Նրանք կօգնեն արթնացնել մեծ ստրատեգին, որը թաքնվում է Ձեր մեջ։

М.Горький

Истории, которые рассказывает автор своим читателям, он слышал в Бессарабии, работая вместе с молдаванами на сборе винограда. В один из вечеров, закончив трудиться, все работники ушли к морю, а в тени винограда остались отдыхать только автор и пожилая женщина по имени Изергиль.

Наступил вечер, по степи плыли тени облаков, и Изергиль, показывая на одну из теней, назвала ее Ларрой, и поведала автору древнюю легенду.

В одной стране, где земля щедра и красива, жило счастливо человеческое племя. Люди охотились, пасли стада, отдыхая, пели и веселились. Как-то раз во время пира орел унес одну из девушек. Она вернулась только через двадцать лет и привела с собой красивого и статного юношу. Оказалось, все прошедшие годы украденная соплеменница жила с Орлом в горах, и юноша – сын Орла. Когда Орел стал стареть, он бросился с высоты на скалы и погиб, а женщина решила вернуться домой.

Сын царя птиц внешне не отличался от людей, лишь «глаза были холодны и горды». Он непочтительно разговаривал со старейшинами, а на других людей и вовсе смотрел свысока, говоря, что «таких, как он, нет больше».

Старейшины рассердились и приказали ему идти туда, куда хочет, – ему не было места в племени. Юноша подошел к дочери одного из них и обнял. Но та, боясь гнева отца, оттолкнула его. Сын орла ударил девушку, она упала и умерла. Юношу схватили и связали. Долго думали соплеменники, какое наказание ему выбрать. Послушав мудреца, люди поняли, что «наказание – в нем самом» и просто отпустили юношу.

Героя стали называть Ларра – «отверженный». Много лет жил Ларра, вольно обитая возле племени: воровал скот, крал девушек. Стрелы людей не брали его, прикрытого «невидимым покровом высшей кары». Но однажды Ларра приблизился к племени, дав понять людям, что не будет защищаться. Кто-то из людей догадался, что Ларра хочет умереть – и никто не стал нападать на него, не желая облегчить его участь.

Видя, что не погибнет от рук людей, хотел юноша убить себя ножом, но тот сломался. Земля, об которую бился головой Ларра, уходила из-под него. Убедившись, что сын орла не может умереть, люди племени обрадовались и ушли прочь. С тех пор, оставшись совсем один, гордый юноша бродит по миру, уже не понимая языка людей и не зная, что ищет. «Ему нет жизни, и смерть не улыбается ему». Так был наказан человек за свою непомерную гордость.

Вопросв и задания
1. Опишите Ларру.
Ларра был гордым, холодным и самовлюбленным юношей.
2. Правы ли были старешины в том, что они прогнали Ларру?
Да.
3. Какие чувства вызвала картина убийства девушки?
4. Что имел в виду Ларра, говоря, что хочет сохранить себя целым?
5. Люди ответили на жестокость жестокостью. правильно ли это?

2 глава. Легенда о Данко
В давние времена жили в степи гордые, жизнерадостные, не знающие страха люди. Их таборы с трех сторон окружены были дикими лесами. Однажды чужие племена пришли на землю людей и вытеснили их в глубь старого непроходимого леса, где были болота и вечный мрак. От смрада, поднимавшегося из болота, люди, которые привыкли к степным просторам, гибли один за другим.

Сильные и смелые, они могли бы пойти биться с врагами, «но они не могли умереть в боях, потому что у них были заветы, и коли б умерли они, то пропали б с ними из жизни и заветы». Люди сидели и думали, как им быть, но от тягостных мыслей ослабли они духом и в сердцах их поселился страх. Готовы они были уже сдаться врагу, но их товарищ Данко «спас всех один». Данко обратился к людям, призывая пройти сквозь лес, ведь где-то лес должен был кончиться. Столько живого огня было в глазах юноши, что люди поверили и пошли с ним.

Путь был долог и труден, сил и веры в Данко оставалось у людей все меньше. Однажды во время сильной грозы отчаялись люди. Но признаться в слабости своей не смогли, вместо этого обвинили Данко в неумении вывести их из леса. Как дикие звери, готовы были они броситься на него и убить. Юноша пожалел их, понимая, что без него соплеменники погибнут. Сердце его загорелось желанием спасти людей: ведь он любил их. Данко вырвал свое сердце из груди и поднял его высоко над головой; оно полыхало ярче, чем само солнце. Герой шел вперед и вперед, освещая «факелом великой любви к людям» дорогу. Вдруг лес закончился – перед людьми был простор степи. С радостью взглянул Данко на свободную землю – и умер.

Люди не обратили внимания на смерть юноши, не увидели они и сердца, по-прежнему пылавшего возле тела героя. Только один осторожный человек заметил сердце, и, опасаясь чего-то, наступил на него ногой. Гордое сердце, брызнув искрами вокруг, угасло. С тех пор появляются в степи те голубые огоньки, которые видел автор.

Старуха Изергиль закончила рассказ. Затихло все вокруг, и автору показалось, что даже степь зачарована благородством храброго Данко, не ждущего награды за сожженное ради людей сердце.

Вопросв и задания
1. Опишите жизнь племени.
2. Почему в устах сильных людей прозвучали трусливые речи?
3. Какие пословицы использовал Данко?
4. Охарактеризуйте Данко. Можно ли его назвать гордым?
5. Сравните Ларру и Данко.

1.Կարդա՛ պատմվածքը, քո բառերով փոխադրի՛ր:
1898 թվականին Թիֆլիսից Կարս գնացող երկաթուղի էր բացվել։ Մի երեկո Լոռու գյուղերից մեկում Ուհանես բիձեն նստած էր իր տան մոտ ու զրույց էր անում գյուղացիների հետ։ Ուհանեսը պատմում էր, թե ինչպես սկսվեց երկաթուղու շինությունը։ Մի օր նա ու իր բարեկամ Սիմոնը անտառում ճիպոտ էին կտրում, երբ տեսան, որ մի քանի շլապկավոր մարդիկ ներքևից բարձրացան ու շարժվեցին ջրի ուղղությամբ։ Ուհանես բիձեն անմիջապես հասկացավ, որ ինչ-որ բան է կատարվում, բայց Սիմոնը կարծում էր, որ սովորական նրանք ճանապարհորդներ են։ Սակայն որոշ ժամանակ անց պարզվեց, որ իրոք ինչ-որ բան փոխվում էր։ Տերսանց ջաղացի մոտ մի սպիտակ փայտ էին տնկել, ինչը Ուհանես բիձուն էլ ավելի կասկածելի թվաց։ Մի փոքր ժամանակ անց լուր եկավ, որ այստեղով երկաթուղու գիծ են անցկացնելու։ Ուհանես բիձեն Սիմոնին ասաց, որ վերջ ի վերջո նրա կասկածանքները ճիշտ էին։ Գյուղացիների միջև վեճ սկսեց՝ արդյոք երկաթուղին բարիք էր բերելու, թե վնաս։ Որսկան Օսեփը դժգոհում էր, որ գնացքի աղմուկից ամբողջ անտառը կենդանիներից դատարկվել է։ Հովիվներից մեկն էլ ասում էր, որ երբ տեսնում է, թե ինչպես են քանդում ձորերը, սիրտը ցավում է, ասես հարազատ մի բան կործանվում է։ Այդ պահին երկաթուղու վրա աշխատող օտարականներից մեկը դուրս եկավ ձորից ու մոտեցավ գյուղացիներին ալյուր գնելու համար։ Ուհանես բիձեն սկսեց հարցուփորձ անել, թե որտեղից է եկել։ Երբ գյուղացիները իմացան, որ նա Սիվասից է՝ զարմացան, թե ինչպես է այդքան հեռվից մարդ եկել այստեղ աշխատելու։ Հարսներից մեկը ալյուրը բերեց, իսկ երբ օտարականը փորձեց վճարել, Ուհանես բիձեն հրաժարվեց վերցնել գումարը՝ ասելով, որ իրենց գյուղում անծանոթներից հացի փող չեն վերցնում։ Երբ օտարականը ալյուրով հեռացավ, գյուղացիներից ոմանք դժգոհեցին, որ չի կարելի բոլորին անվճար ալյուր տալ՝ պաշարները կվերջանան։ Սակայն Ուհանես բիձեն պնդում էր, որ ով էլ գա, իրենց գյուղի ավանդույթով պետք է հյուրասիրել։ Հենց այդ պահին, հեռվում լսվեց գնացքի սուլոցը։ Երկաթուղին արդեն մտել էր նրանց ձորերը։
2. Դո՛ւրս գրիր խոսակցական և բարբառային բառերը, բացատրի՛ր բառարանով:
Բիձա — ծերունի
ղարիբ — անծանոթ
մուֆտա — անկապ, անվճար
ճալում — արոտավայր
ճիպոտ — բարակ ճյուղ, ձող
կազեթ — թերթ
խրտնեցին — վախեցան, փախան
պախրա — վայրի կաթնասուն կենդանի
մղկտում — թախծում
դագանակ — հովվական երկար ցուպ, նեցուկ
վռչացին — ձայն տվեցին
3. Քո կարծիքով, երկաթուղին ի՞նչ վնաս և օգուտ կբերի գյուղին:
Իմ կարծիքով որոշ գյուղացիներին վնաս կբերի մի քանի պատճառներով, օրինակ՝ որսորդները դժգոհ էն, քանի որ գնացքի աղմուկից ամբողջ անտառը կենդանիներից դատարկվել է։ Հովիվներից մեկն էլ ասում էր, որ երբ տեսնում է, թե ինչպես են քանդում ձորերը և արոտավայրերը, սիրտը ցավում է։ Բայց ամեն դեպքում, իմ կարծիքով երկաթուղու օգնությամբ ավելի հարմար կլինի գյուղից դուրս գալ ուրիշ տարածքներ։
4. Ըստ գյուղացիների՝ երկաթուղին ինչ վնաս և օգուտ կբերի գյուղին:
Որսկան Օսեփը դժգոհում էր, որ գնացքի աղմուկից ամբողջ անտառը կենդանիներից դատարկվել է։ Հովիվներից մեկն էլ ասում էր, որ երբ տեսնում է, թե ինչպես են քանդում ձորերը, սիրտը ցավում է։
5. Թումանյանը այս պատմվածքի միջոցով ինչ էր ուզում ասել իր ընթերցողին. ի՞նչ հասկացար:

1898 թվին նոր էր բացվել Թիֆլիսից Կարս գնացող երկաթուղին։ Լոռու գյուղերից մեկում մի իրիկնադեմ Ուհանես բիձու դռան գերանների վրա նստոտած զրույց էինք անում։ Ուհանես բիձեն մեզ պատմում էր, թե ինչպես սկսվեց երկաթուղու շինությունը։
«Մի տարի ես ու մեր Սիմոնը ներքի ճալումը ճիպոտ էինք կտրում»։— Էսպես էր պատմում նա։
«Մին էլ տեսանք մի քանի սիպտակ շլապկավոր մարդիկ ներքևից դուրս եկան ու ջուրնիվեր, ջուրնիվեր գնացին։
— Ասի՝ հե՛ Սիմոն։
— Թե՝ ի՞նչ ա։
— Ասի՝ էստեղ մի բան կա։
— Թե՝ ի՞նչ պըտի ըլիլ, ճամփորդ մարդիկ են, կարելի ա ճամփեն կորցրել են, իրենց համար գնում են։
— Ասի՝ չէ, էստեղ մի բան կա, ետնա կիմանաս։
Եկանք տեսանք Տերսանց ջաղացի կտերը մի սիպտակ փետ ա տնկած։
— Ասի՝ հե՛ Սիմոն։
— Թե՝ ի՞նչ ա։
— Ասի՝ հիմի տեսնո՞ւմ ես։
— Թե՝ էս ի՞նչ ա որ։
— Ասի՝ հալա դեռ կաց, ետնա կիմանաս․․․
Սրանից մի քանի ժամանակ անցկացավ— մին էլ տեսնենք կազեթ եկավ, թե՝ բա՜ երկաթուղու ճամփեն դեսն են տանում․․․
— Ասի՝ հե՛ Սիմոն։ ​— Թե՝ ի՞նչ ա։
— Ասի՝ հիմի տեսա՞ր՝ խոսքս որտեղ դուրս եկավ…
— Ա՛յ լեզուդ պապանձվեր, հա՛,— ձայն տվեց էն կողմից որսկան Օսեփը։
— Ա՛յ աղա, ընչի՞ ես էդպես ասում, ի՞նչ մի վնաս բան ա երկաթուղին,— մեջ մտան մի քանի գյուղացի։
— Վնաս չի, բա ի՞նչ ա, եկավ ձորերումը ծղրտաց, էլ պախրա չմնաց, կխտար չմնաց, ձենիցը խրտնեցին, փախան կորան։
— Պախրեն ու կխտարը չէ, հավատա, ես էլ կկորչեմ,— խոսքն առավ մի հովիվ, որ դագանակին հենված կանգնած էր։— Գնում եմ քարի գլխին կանգնում եմ, ձորերին մտիկ եմ անում, որ էն քարափները քանդելիս տեսնում եմ, սրտիս ծերը մղկտում ա, ոնց որ թե մարդի երեխեն թշնամու ձեռին քրքրելիս ըլեն, ու մարդ կարենա ոչ թե օգնի…
— Չէ՜, շատ բան կփչանա,– սրա հետ էլ հառաչեցին մի քանիսը։
Ու սկսվեց վեճը երկաթուղու վրա, թե երկաթուղին օգուտ էր բերելու, թե վնաս։
Էդ վեճի ժամանակ երկաթուղու գծի վրա աշխատող օտարականներից մինը ձորիցը դուրս եկավ ու մոտեցավ մեզ։
— Բարի իրիկուն ձեզ։
— Աստծու բարին, ուստա։
— Ինձ մի չափ ալյուր է հարկավոր, ձեզանից ո՞վ ալյուր կծախի,— դիմեց օտարականը ամենքիս։
— Ո՞րտեղացի ես, ուստա,— հարցրեց Ուհանես բիձեն։
— Օսմանլվի հողիցն եմ։
— Ուհանես բիձա, հալա մի հարցրու տես ո՞ր քաղաքիցն ա,— խնդրեց մի գյուղացի։
— Քու քաղաքի անունն ի՞նչ ա, բարեկամ,— կրկին հարցրեց Ուհանես բիձեն։
— Սըվազ։
— Սըվա՜զ,— երկարացնելով ու խորհրդավոր կրկնեց Ուհանես բիձեն։
— Ի՞նչ ասավ, Ուհանես բիձա։ ​ — Սըվազ…
— Պա՛հ, քու տունը չքանդվի…— ծափ տվին ու ծիծաղեցին մի քանի գյուղացի։
— Էնտեղից էստեղ քանի՞ ամսվա ճանապարհ է,— շարունակում էր իր հարցուփորձը Ուհանես բիձեն։
— Երեք ամսվա։
— Պա հո՜…— միաբերան զարմացան ամենքը։
— Համեցեք, ղարիբ ախպեր, նստի, հաց բերեն, հաց անուշ արա։
— Չէ՛, շնորհակալ եմ, վռազ եմ. ձեզանից ո՞վ ալյուր կծախի, մի չափ ալյուր տա՝ գնամ։
— Ախչի, մի չափ ալյուր դուրս բերեք,— դռնից ձեն տվեց Ուհանես բիձեն,— գլուխ-գլուխ լցրեք։
Հարսներից մինը մի չափ ալյուր դուրս բերեց, ուզեց դատարկի մեջը, բայց նա թող չարավ։
— Ի՞նչ արժե…
— Ածա, դեռ ածա տոպրակիդ մեջը։
— Չէ, առաջ մի գինն իմանանք։
— Դեռ ածա, հետո կիմանաս, թե որ թանգ ըլի, դարտակելը հեշտ ա։
Ուստեն իր տոպրակը բաց արավ, հարսն ալյուրը մեջը դատարկեց ու գնաց։
— Դե հիմի ի՞նչ տամ,— հարցրեց ուստեն՝ ծոցից քսակը հանելով։
— Ոչինչ, ուստա, ոչինչ չի հարկավոր, քեզ փեշքեշ, մեր աշխարքումը ղարիբից հացի փող չեն առնիլ, էդ տեսակ ադաթ չկա…— ասավ Ուհանես բիձեն ու շարունակեց իր չիբուխը ծխել։
Ուստեն մի քիչ շփոթվեց, չեմ ու չում արավ ու գնաց։
Ուստի գնալուց հետո մի կարճատև լռություն տիրեց, ապա թե խոսեց մի գյուղացի.
— Էն օրը մինն եկել ա, թե՝ մածոն եմ ուզում։ Հարսները մածոն դրին առաջին, կերավ պրծավ, հիմի վեր ա կացել, թե՝ ի՞նչ արժե…
— Ասում եմ՝ ի՞նչը…
Թե՝ մածոնը… ​ — Ասի՝ ա՛յ մարդ, գլխիցս քաշվի, էդպես բաներ մի խոսիլ, թե չէ՝ ոչխարի էլած կաթն էլ կցամաքի…
— Ա՜յ տղա, բա ի՞նչպես անենք… էն լա՞վ ա, որ ով գա մուֆտա ուտի ու տանի՞… էս վրա քանիսն են գալի, գիտե՞ս, թե չէ… էն օրը մնին էլ ես եմ մի խան ալյուր չափել տվել… էդ ո՞ւր կերթա,— մեջ ընկավ Ուհանես բիձու փոքր ախպերը։
— Որ գա՝ մին էլ տուր…— գլուխը վեր քաշելով հանդարտ խոսեց Ուհանես բիձեն։
— Օջախդ շեն կենա,— վռչացին մի քանի ծերեր։
— Աչքս լուս էլի՜. Սըվազից սկսած ով գա՝ չափի տուր, կասես ես նրանց համար եմ աշխատել… Ով գալիս ա՝ բարով, հազար բարի, բան ա ուզում՝ փողը բերի՝ տանի…
Ու սկսեցին վիճել։ Ուհանես բիձեն էլ տաքացավ, աղմուկը մեծացավ։
— Ո՜ւ-ո՜ւ-ո՜ւ…— ձորերում սուլում էր երկաթուղին։
Նոր էր մտել նա մեր ձորերը: