Մեր տոհմը Լոռու հին ազնվական տոհմերից մեկն է։ Իր մեջ ունի պահած շատ ավանդություններ։ Այդ ավանդություններից երևում է, որ նա եկվոր է, բայց պարզ չի՛, թե ո՛րտեղից։ Թե եկվոր է՛լ է, անհերքելի հիշատակարանները ցույց են տալիս, որ նա վաղուց է հաստատված Լոռու Դսեղ գյուղում։

Իմ հայրը, Տեր Թադեոսը, նույն գյուղի քահանան էր։ Ամենալավ և ամենամեծ բանը, որ ես ունեցել եմ կյանքում, այդ եղել է իմ հայրը։ Նա ազնիվ մարդ էր և ազնվական՝ բառի բովանդակ մտքով։ Չափազանց մարդասեր ու առատաձեռն, առակախոս ու զվարճաբան, սակայն միշտ ուներ մի խոր լրջություն։ Թեև քահանա, բայց նշանավոր հրացանաձիգ էր և ձի նստող։

Իսկ մայրս բոլորովին ուրիշ մարդ էր։ Երկու ծայրահեղորեն տարբեր արարածներ հանդիպել էին իրար։ Մայրս – Սոնան, որ նույն գյուղիցն էր, սարում աչքը բաց արած ու սարում մեծացած, մի կատարյալ սարի աղջիկ էր, ինչպես գյուղացիքն են ասում,— մի «գիժ պախրի կով»։ Նա չէր կարողանում համբերել հորս անփույթ ու շռայլող բնավորությանը, և գրեթե մշտական վեճի մեջ էին այդ երկու հոգին։ Ա՛յդ էր պատճառը, որ հայրս երբեմն թաքուն էր տեսնում իր գործը։ Շատ է պատահել, որ, մայրս տանից դուրս է գնացել թե չէ, ինձ կանգնեցրել է դռանը, որ հսկեմ, ինքը ցորենը լցրել, տվել մի որևէ պակասավոր գյուղացու կամ սարից իջած թուրքի շալակը։

Իրիկունները, երբ տուն էինք հավաքվում, մայրս անդադար խոսում էր օրվան անցածի կամ վաղվան հոգսերի մասին, իսկ հայրս, թինկը տված՝ ածում էր իր չոնգուրն ու երգում Քյորօղլին, Քյարամը կամ ո՛րևէ հոգևոր երգ։

Ահա այս ծնողներից ես ծնվել եմ 1869 թվի փետրվարի 7-ին։ Մանկությունս անց եմ կացրել մեր գյուղում ու սարերում։

Մի օր էլ մեր դռանը մայրս ճախարակ էր մանում, ես խաղում էի, մին էլ տեսանք, քոշերը հագին, երկար մազերով ու միրքով, երկաթե գավազանը չրխկացնելով, մի օտարական անցավ։

–Հասի՛ր, էդ կլեկչուն կա՛նչիր, ամանները տանք, կլեկի,– ասավ մայրս։ Խաղս թողեցի, ընկա ուստի ետևից կանչեցի։ Դուրս եկավ, որ կլեկչի չէ, այլ մեր ազգականի փեսա տիրացու Սհակն է։ Սկսեցի զրույց անել։ Տիրացուն խոսք բաց արավ իր գիտության մասին։

– Տիրա՛ցու ջան, բա ի՜նչ կլինի, մեր գեղումը մնաս, երեխանցը կարդացնես,– խնդրեց մայրս։

– Որ դուք համաձայնվեք, ինձ պահեք, ես էլ կմնամ, ի՜նչ պետք է ասեմ,– հայտնեց տիրացու Սհակը։

Գյուղումն էլ տրամադրություն կար, և, մի քանի օրից հետո, տիրացու Սհակը դարձավ Սհակ վարժապետ։ Մի օթախում հավաքվեցին մի խումբ երեխաներ, տղա ու աղջիկ շարվեցին երկար ու բարձր նստարանների վրա, եղավ ուսումնարան, և այստեղից սկսեցի ես իմ ուսումը։

Մեր Սհակ վարժապետը մեզ կառավարում էր «գաւազանաւ երկաթեաւ»։ Իր երկաթե գավազանը, որ հրացանի շամփուրի էր նման, երբեմն ծռում էր երեխաների մեջքին, ականջները «քոքհան» էր անում և մեծ կաղնենի քանոնով «շան լակոտների» ձեռների կաշին պլոկում։ Ես չե՛մ կարողանում մոռանալ մանկավարժական այդ տեռորը։

Վարժապետի առջև կանգնած երեխան սխալ էր անում թե չէ, սարսափից իրան կորցնում էր, այլևս անկարելի էր լինում նրանից բան հասկանալ, մեկը մյուսից հիմար բաներ էր դուրս տալի։ Այն ժամանակ կարմրատակում, սպառնալի, չուխի թևերը էտ ծալելով, տեղից կանգնում էր վարժապետը ու բռնում… Քիթ ու պռունկն արյունոտ երեխան, գալարվելով, բառաչում էր վարժապետի ոտների տակ, զանազան սրտաճմլիկ աղաչանքներ անելով, իսկ մենք, սփրթնած, թուքներս ցամաքած, նայում էինք ցրտահար ծտերի նման շարված մեր բարձր ու երկար նստարանների վրա։ Ջարդած երեխային վերցնում էին մեջտեղից։

– Արի՛,– դուրս էր կանչում վարժապետը հետևյալին…

Մի երեխայի ուսումնարան ղրկելիս հայրը խրատել էր, թե՝ «վարժապետն ի՛նչ որ կասի, դու էլ էն ասա»։ Եկավ։

Վարժապետն ասում է՝ «Ասա՛ այբ»։

Նա էլ կրկնում է՝ «Ասա այբ»։

– Տո շան զավակ, ես քեզ եմ ասում՝ «Ասա այբ»։

– Տո շան զավակ, ես քեզ եմ ասում՝ «Ասա այբ»։

Այս երեխայի բանը հենց սկզբից վատ գնաց, և այնքան ծեծ կերավ, որ մի քանի ժամանակից «ղաչաղ» ընկավ, տանիցն ու գեղիցը փախավ, հանդերումն էր ման գալի։ Բայց մեր Սհակ վարժապետի չարությունից չէր դա։ Այս տեսակ անաստված ծեծ այն ժամանակ ընդունված էր և սովորական բան էր մեր գյուղական ուսումնարաններում։ Գյուղացիներից էլ շատ քչերն էին բողոքում։ Այդ ծեծերից ես չկերա, որովհետև վարժապետը քաշվում էր հորիցս, բայց մանավանդ մորիցս էր վախենում։ Չմոռանամ, որ Սհակ վարժապետին սիրում էին մեր գյուղում և մինչև օրս հիշում են։

Տասը տարեկան, մեր գյուղից հեռացել եմ Ջալալօղլի, ուր մեծ և օրինակելի ուսումնարան կար, այդ ժամանակ Լոռում շատ հայտնի «Տիգրան վարժապետի» հսկողության տակ։ Այնտեղից էլ անցել եմ Թիֆլիս՝ Ներսիսյան դպրոց, որ չեմ ավարտել։

Շատ վաղ եմ սկսել ոտանավոր գրել։ 10—11տարեկան ժամանակս Լորիս-Մելիքովի վրա երգեր էին երգում ժողովրդի մեջ։ Այդ երգերին տներ էի ավելացնում և գրում էի զանազան ոտանավորներ–երգիծաբանական, հայրենասիրական և սիրային։ Սիրային ոտանավորներից մեկը, մի դեպքի պատճառով, տարածվեց ընկերներիս մեջ ու մնաց մինչև օրս։ Ահա՛ այդ ոտանավորը.

Հոգուս հատոր
Սըրտիս կըտոր,
Դասիս համար
Դու մի՛ հոգար,
Թե կան դասեր
Կա նաև սեր,
Եվ ի՜նչ զարմանք,
Իմ աղավնյակ,
Որ կենդանի
Մի պատանի
Սերը սըրտում
Դաս է սերտում:

Հարցեր և առաջադրանքներ:
1. Անծանոթ բառերը դուրս գրիր և բառարանի օգնությամբ բացատրիր:
Ես անծանոթ բառեր չունեմ։
2. Ըստ ստեղծագործության գրավոր պատմիր, թե Թումանյանի մանուկ ժամանակ ինչպես էին ապրում գյուղում:
Հովհաննես Թումանյանը իր մանկությունը անց է կացրել իրենց գյուղում և սարերում։ Այն ժամանակ երբ Թումանյանը մանուկ էր գյուղում ապրում էին խիստ։ Եվ մարդկանց մեծամասնությունը ապրում էր մեծ պաշտոն ունենալու հաշվին։ Դասավանդող վարժապետը շատ խիստ էր, անգամ ճիպոտով ծեծում էր երեխաներին: Ինչպես Թումանյանն է նկարագրում. «Ես չե՛մ կարողանում մոռանալ մանկավարժական այդ տեռորը»:
3. Այսպիսի ինքնակենսագրություն գրիր (պատմիր, թե ինչով ես նման ծնողներիդ յուրաքանչյուրին, ինչպես ես անցկացրել կյանքիդ նախադպրոցական շրջանը, ինչն է շատ ազդել քեզ վրա և այլն):
Նման եմ հայրիկիս բնավորությամբ և տեսքով, բայց ավելի շատ բնավորությամբ նման եմ մայրիկիս։ Ես և հայրիկս ունենք նման մտածելակերպ։ Դպրոցական վաղ տարիներս շատ պարզ չեմ հիշում, բայց հիշում եմ, որ իմ դասընկերներից մենակ ես էի, որ սեպտեմբերի 1-ին ոչ մի բան չէի հասկանում: Մինչև մյուս երեխաները ծանոթանում էին դասատուների հետ, ես ծնողիցս հեռու չէի գնում, քանի որ չգիտեի ինչ անել։ Ես դպրոց գնալուց առաջ գրքեր հաճախ էի կարդում, դրա համար էլ առաջին դասարանում ես չէի դժվարանում կարդալ։
4. Բառարանի օգնությամբ գրիր ընդգծված բառերի հոմանիշները. երկուական հոմանիշ:
Հին — հինավուրց, վաղնջական
ազնիվ — պարկեշտ, արդար
առատաձեռն — շռայլամիտ, բազմաշնորհ
նշանավոր — հռչակավոր, անվանի
թաքուն — ծածուկ, գաղտնի
պակասավոր — անկատար, թերակատար

Դասարանում

197.
ա) ax+2b y²+ay²+2bx=a(x+y²)+2b(y²+x)=(a+2b)(x+y²)
բ) 2-ax-x+2a=(2+2a)-(ax+x)=2(1*a)-x(1+a)=(1+a)(2-x)
գ) 2ab-5b-6ac+15c=
դ) x²+xz+x+ax+az+a=(x²+ax)+(xz+az)+(x+a)=x(x+a)+z(x+a)+(x+a)=(x+z+1)(x+a)

198.
ա) a²+6a+5=(a²+a)+(5a+5)=a(a+1)+5(a+1)=(a+5)(a+1)
բ) x²+10x+21=(x²+3x)+(7x+21)=x(x+3)+7(x+3)=(x+7)(x+3)
գ) x²+9x+20=(x²+4x)+(5x+20)=x(x+4)+5(x+4)=(x+4)(x+5)
դ) a²-12a+35=(a-7)(a-5)
ե) 2y²+5y+3=(2y+3)(y+1)
զ) a²+6ab+5b²=(a+b)(a+5b)

1) 5a+2a=7a
2) 6b-4b=2b
3) 2x+7x-5x=4x
4) 3y-y-4y+8y=6y
5) 4a-5b-2a-3b=2a-8b
6) 7x²-6x-5x²+3x=(2x-3)x
7) 6x+5-8y-3+5y-4x=2x+2-3y
8) 5ab-4a+6b+8a-2b+3ab=8ab+4a+4b
9) 6a+7b-5c-4b+2a+c-5b-6a+2c=2a-2b-c
10) 5m-9+3n-7m+4n+4-5n-3m= -5m-5+2n
11) 8-7a-6ab+5b+10a+4ab-4a-11b-3=5-a-2ab+6b
12) 4x-6y-8+3z-1x-7z+5y-2+16x=19x-y-4z-10

1) 5a-(2a+3b)=3a-3b
2) 7x-(4x-2y)=3x+2y
3) 4y-(y-3) =3y+3
4) 9m+(6-7m) =2m+6
5) (3a²-5a)-(a²-4a)=3a²-5a-a²+4a=2a²+a
6) 5b+(-3b-2c)+(b+4c)=9b+2c
7) (3k-6n)+(-2k+6n)=k
8) (4x+3)+(7-2x)=2x+10
9) (10x³-4x²)-(2x²-5x³)=15x³+6x²
10) 5a³b²-9b⁴-(3a³b²-4b⁴)=2a³b²+13b⁴

1) 2a+5b=8-15= -7
2) 4m-3n+10= -20-24+10= -34
3) 5x+2y-3z+7=30-34-9+7= -6
4) 2ab-3bc-4ac=8x(-4)-6×9-16×12= -278
5) 3x-4y+xy-46= -6-24-2x(-6)-46= -48

1) a³×а⁵=а⁸
2) b⁷×b²=b⁹
3) (-m²)×m⁴= -m⁶
4) (-x²)×(-x⁶)=x⁸
5) y⁵×(-y⁶)= -y¹¹
6) c²×c⁵×c⁴=c¹¹
7) pⁿ×p²=p²ⁿ
8) a^m×a⁴=a^4m
9) xⁿ×x^k×x³=x^n+k+3
10) yⁿ⁺²×y³= yⁿ⁺⁵
11) z²ⁿ⁺³×z^n-5=z^2n-2
12) b^m-4×b^7-2m=b^-2m+4

1) (x+2)×5=5x+10
2) 6×(3y-4)=18y-24
3) (2m+3n)×7=14m+21n
4) c×(2a+5b)=2ac+5bc
5) -4a(3b-2a)= -12sb+8a²
6) (-5x+3y)×2x= -10x²+6xy
7) (3a-4b+5c)×(-2)= -6a+8b-10c
8) x³(x²+x-2)=x⁵+x⁴-2x³
9) (3y²+4y-1)×(-5y⁶)= -15y⁸-20y⁷+5y⁶
10) 4a³ (2a²-5a-3)=8a⁵-20a³– 4a³
11) (-4z⁵+2z²-10z)×2z³=-8z⁸+4z⁵-20z⁴
12) (-6x³y²)(4x⁵-5y⁴)=-24x⁸y²+30x³y⁶

1) (x+2)(x-3)=x²-x-6
2) (5x+1)(2x+4)=10x²+22x+4
3) (3b+2)(4-b)= -3b²+10b+8
4) (2y-5)(4y-3)=8y²-26y+15
5) (3a+4)(2a-3)=6a²-a-12
6) (7z-3)(5z-2)=35z²-29z+6
7) (2-4x)(1-3x)=12x²-10x+2
8) (3-2x)(5x+1)= -10x²+13x+3
9) (4b-5c)(3b+4c)= 12b²+bc-20c²

1) (a³)²=a⁶
2) (x²)⁴=x⁸
3) (-y⁴)³= -y¹²
4) (-x⁵)⁴=x²⁰
5) (-c⁸)⁵= -c⁴⁰
6) (x³)⁷=x²¹
7) (-y¹⁵)³= -y⁴⁵
8) (b⁶)²=b¹²
9) (z³)ⁿ=z³ⁿ
10) (y^k)⁵=y^5k

Կրկնել, պատասխանները տեղադրել բլոգներում

1. Ի՞նչ է նշանակում «ֆիզիկա» բառը
Ֆիզիկա նշանակում է բնություն, գալիս է հուներենից։ Ուսումնասիրում է բնության երևույթները։
2. Ո՞րն է ֆիզիկայի հիմնական խնդիրը
Ֆիզիկայի հիմնական խնդիրը շրջակա աշխարհը և այնտեղ տեղի ունեցող երևույթները բացատրելն է։
3. Ի՞նչ է ուսումնասիրում ֆիզիկան
Ֆիզիկան ուսումնասիրում է նյութերի մարմինների փոփոխությունների, բնության օրենքներն։
4. Քննարկել  ինչ է բնությունը
Բնությունը այն ամենն է, ինչը շրջապատում է մեզ։
5. Ի՞նչ ես հասկանում բնության երևույթ ասելով
Բնության երևույթ ասելով, ես հասկանում եմ մթնոլորտային ազդեցության հետևանքով առաջացող երևույթները։
6. Ի՞նչ է նյութը։
Նյութը մասնիկների ամբողջությունն է, որից կազմված է մարմինը։ 
7. Թվարկել ֆիզիկական երևույթների տեսակները
Ջերմային, էլէկտրական, մեխանիկական, ձայնային, լույսային, մագնիսական։
8. Ի՞նչ է ֆիզիկական մարմինը:
Ֆիզիկական մարմինը այն նյութական օբյեկտն է, որն ունի զանգված, որոշակի ձև ու ծավալ։
9. Բերեք օրինակներ:
Օրինակ՝ ջուր, ավազի հատիկ, քար, փայտ։
10. Ի՞նչ է մատերիան
Այն ամենը, ինչ գոյություն ունի տիեզերքում` երկնային մարմիններ, բույսեր, կենդանիներ և այլն, գիտության մեջ անվանում են մատերիա:
11. Ինչպե՞ս ենք գիտելիքներ ձեռք բերում բնության երևույթների մասին
Փորձի կամ դիտման միջոցով մենք գիտելիքներ ենք ձեռք բերում։
12. Ի՞նչ է փորձը և ինչո՞վ է այն տարբերվում դիտումից
Փորձով կարելի է մի քանի անգամ ուսումնասիրել երևույթն ու տարբեր չափումներ կատարել, իսկ դիտումը դու չես կարող մի քանի անգամ կրկնել:
13․ Ի՞նչ է վարկածը։ Ինչ է օրենքը
Վարկածը երևույթի մասին արված ենթադրությունն է: Իսկ օրենքը՝ բնության երևույթների միջև կապերն է, այն բացատրում են իրենց տվյալ երևույթի պատճառները։
14. Ի՞նչ է նշանակում չափել որևէ ֆիզիկական մեծություն:
Չափել ֆիզիկական մեծությունը՝ նշանակում է այն համեմատել նույնատիպ մեծության հետ, որն ընդունված է որպես միավոր։
15.Երկարության հիմնական և այլ  միավորները:Չափման գործիք
Երկարության չափման միավորն է 1մ, ժամանակինը՝  1 վրկ, զանգվածը ՝ 1 կգ:
16․Երկարության հիմնական և այլ  միավորները:Չափման գործիք
Երկարության չափման միավորն է 1մ, ժամանակինը՝  1 վրկ, զանգվածը ՝ 1 կգ:
17.Ի՞նչ է չափիչ սարքի սանդղակ
Չափիչ սարքի բաժանումների գծիկները և որոշ գծիկների մոտ գրված թվերը միասին անվանում են չափիչ սարքի սանդղակ։
18․Ո՞րն է չափիչ սարքի չափման սահմանը
Չափիչ սարքի սանդղակի ամենամեծ արժեքը կոչվում է սարքի չափման սահման։
19․Ինչի՞ն են անվանում սանդղակի բաժամնման արժեք
Երկու հարևան գծիկների միջև եղած հեռավորությունը կոչվում է սանդղակի բաժանման արժեք:
20.Ինչի՞ց է կախված չափման սխալը
Չափման սխալը կախված է բաժանման արժեքից և հավասար է բաժանման արժեքի կեսին:
21.Ի՞նչն են անվանում մեխանիկական շարժում
Մեխանիկիական շարժում են կոչվում ժամանակի ընթացքում մարմնի դիրքի փոփոխությունը այլ մարմինների նկատմամբ։
22. Ո՞ր մարմինն են անվանում հաշվարկման մարմին
Այն մարմինը, որի նկատմամբ դիտարկվում է այլ մարմինների շարժումը, կոչվում է հաշվարկման մարմին։
23.Ի՞նչն են անվանում նյութական կետ
Այն մարմինը, որի չափերը տվյալ պայմաններում կարելի է անտեսել, կոչվում է նյութական կետ:
24.Ի՞նչն են անվանում շարժման հետագիծ
Շարժման հետագիծ են անվանում այն գիծը, որով շարժվում է այդ մարմինը։
25.Ի՞նչն են անվանում մարմնի անցած ճանապարհ
Մարմնի անցած ճանապարհը դա այն ճանապարհն է, որը անցել է տվյալ մարմինը։
26.Ինչո՞վ է տարբերվում հետագիծն անցած ճանապարհից:
Հետագիծը, դա այն գիծն է, որով տվյալ պահին մարմինը շարժվում է, իսկ անցած ճանապարհը դա, այդ հետագծի երկարության չափն է։
27.Ո՞ր շարժումն է կոչվում հավասարաչափ:
Հավասարաչափ շարժումը այն շարժում է, որի ընթացքում մարմինը կամայականչ հավասար ժամանակամիջոցում անցնում է հավասար ժանապարհ:
28․Ո՞ր մեծությունն է կոչվում հավասարաչափ շարժման արագություն ՝գրել բանաձևը
Հավասարաչափ շարժման արագությունը ֆիզիկական մեծություն է, որը հավասար է մարմնի անցած ժանապարհի հարաբերությանն այն ժամանակամիջոցին, որի ընթացքում մարմինն անցել է այս ճանապարհը:

Բանաձևը
V=S/t
29.Ի՞նչ միավորներով է չափվում արագությունը՝ՄՀ-ում
Արագությունը չափվում է ժ/կմ, ր/մ, սմ/վ-ով։
30.Ինչպե՞ս որոշել հավասարաչափ շարժվող մարմնի անցած ճանապարհը,եթե հայտնի է նրա արագությունը ու շարժման ժամանակը,գրել բանաձևը
Բանաձևը
S=V · t

Դասարանական աշխատանք
1.Թվարկի՛ր, թե ի՞նչ տարրերի ատոմներից են կազմված՝
Ջուրը (H2O) — ջրածին, թթվածին
ածխաթթու գազը (CO2) — ածխածին, թթվածին
Երկաթի (III) օքսիդ (Fe2O3) — երկաթ, թթվածին
Կալիումի պերմանգանատը (KMnO4) — կալիում, մանգան, թթվածին
Կալիումի սիլիկատ (K2SiO3) — կալիում, սիլիցիում, թթվածին
2.Ստորև բերվածներից  ո՞ր շարքի քիմիական տարրերը միայն մետաղական պարզ նյութեր կարող են առաջացնել.
Sr, F, Fe
Fr, Fe, Sr
Fr, F, Fe
3.Ստորը թվարկված տարրերի նշաններից ո՞րն է համապատասխանում սովորական պայմաններում պինդ ագրեգատային վիճակում գտնվող պարզ նյութին
Si 
N
He
4.Թվարկվածներից որո՞նք են պարզ նյութերի անվանումներ.
ա) ջրածին  H2
բ) ջուր H20
գ) ամոնիակ NH3
դ) սնդիկ Hg
ե) մեթան CH4

Լրացուցիչ.
1. Գրե՛ք տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները. 
Ջրածին — 1,00(8)
Հելիում — 4,00(3)
Լիթիում — 6,94(1)
Բերիլիում — 9,01(2)
Բոր — 10,81(2)
Ածխածին — 12,01(1)
Ազոտ — 14,00(7)
Թթվածին — 15,99(9)
Ֆտոր — 18,99(8)
Նեոն — 20,17(9)
Նատրիում — 22,98(9)
Մագնեզիում — 24,30(5)
Ալյումին — 26,98(2)
Սիլիցիում — 28,08(6)
Ֆոսֆոր — 30,97(4)
Ծծումբ — 32,06(7)