Բացի մեխանիկական էներգիայից գոյություն ունեն էներգիայի այլ բազմաթիվ տեսակներ՝ ջերմային, էլեկտրական, քիմիական, միջուկային և այլն:

Բացի մեխանիկական էներգիայից գոյություն ունեն էներգիայի այլ բազմաթիվ տեսակներ՝ ջերմային, էլեկտրական, քիմիական, միջուկային և այլն:

1. Ջերմային էներգիա
Մարդիկ շատ վաղուց օգտագործում են վառելանյութերի այրումից առաջացող ջերմային էներգիան: Որպես վառելանյութ օգտագործում են քարածուխը, տորֆը, նավթը, բենզինը, մազութը, բնական գազը:
2. Էլեկտրական էներգիա
Ներկայումս մարդկության կողմից ամենաշատ օգտագործվող էներգիան էլեկտրական էներգիան է: Էներգիայի այլ տեսակների հետ համեմատած` էլեկտրական էներգիան ունի մի շարք առավելություններ. հեշտությամբ և քիչ կորուստներով տեղափոխվում է մեծ հեռավորություններ, ինչպես նաև էլեկտրական սարքերում կարող է փոխակերպվել էներգիայի այլ տեսակների:  

Օրինակ՝ էլեկտրաշարժիչներում էլեկտրական էներգիան վերածվում է մեխանիկական էներգիայի, ջեռուցիչ սարքերում` ջերմային էներգիայի, լուսավորող սարքերում` լուսային էներգիայի: Էլեկտրական էներգիա ստանում են տարբեր տիպի էլեկտրակայաններում՝  հիդրոէլեկտրակայաններում, ջերմաէլեկտրակայաններում, հողմաէլեկտրակայաններում,  արևի մարտկոցներում:
3. Միջուկային էներգիա Միջուկային էներգիան անջատվում է որոշ նյութերի (ուրան, պլուտոնիում) ատոմային միջուկների ճեղքման ընթացքում: Ատոմային էլեկտրակա-յաններում  այդ էներգիայի հաշվին էլեկտրաէներգիա է արտադրվում: Ատոմային էլեկտրակայան գործում է նաև Հայաստանում՝ Մեծամորի ատոմային էլեկտրակայանը:
4. Քիմիական էներգիա
Քիմիական էներգիան անջատվում է տարբեր նյութերի միջև տեղի ունեցող քիմիական ռեակցիաների հետևանքով, ցանկացած վառելիքի այրման ժամանակ: Քիմիական էներգիայով են աշխատում, օրինակ, էլեկտրական մարտկոցները:
5. Ճառագայթային էներգիա
Երկրի վրա կյանքը պայմանավորված է Արեգակից ստացվող ճառագայթային էներգիայով: Այդ էներգիան ծախսվում է երկրագնդի տաքացման համար, իր շնորհիվ է տեղի ունենում ջրի մեծ շրջապտույտը, առաջանում քամիները, օվկիանոսային հոսանքները: Արեգակնային էներգիան կլանվում է բույսերի կողմից, օգտագործվում ֆոտոսինթեզի համար:

Էներգիան կարող է մի տեսակից փոխակերպվել մեկ այլ տեսակի: 
Հիդրոէլեկտրակայանում ջրի մեխանիկական էներգիան փոխակերպվում է էլեկտրական էներգիայի, որն իր հերթին կարող է փոխակերպվել ջերմային, լուսային էներգիաների: Էներգիան կարող է մի մարմնից հաղորդվել մյուսին: Երբ շարժվող գունդը բախվում է անշարժ գնդին և շարժում է այն, նրան հաղորդում է իր մեխանիկական էներգիայի մի մասը։ Տաք և սառը մարմինների հպման ժամանակ տաք մարմնի ներքին էներգիայի մի մասը հաղորդվում է սառը մարմնին և այլն։
Բազմաթիվ փորձերի արդյունքներով հաստատվել է, որ էներգիան չի ստեղծվում և չի ոչնչանում, այլ` մի տեսակից փոխակերպվում է մեկ այլ տեսակի:Այս պնդումն անվանում են էներգիայի պահպանման և փոխակերպման օրենք:

Էներգիան և կենդանի օրգանիզմները
Էներգիան անհրաժեշտ է բոլոր կենդանի օրգանիզմներին։ Բոլոր կենդանի օրգանիզմներն իրենց անհրաժեշտ էներգիան հիմնականում ստանում են Արեգակից:Կանաչ բույսերում և որոշ միկրոօրգանիզմներում օրգանական նյութերն առաջանում են լուսասինթեզի ընթացքում, որի համար անհրաժեշտ են Արեգակի էներգիան, ածխաթթու գազ և ջուր: Օրգանական նյութերի առաջացման ժամանակ անջատվում է թթվածին, այսինքն լուսային էներգիան փոխակերպվում է քիմիական էներգիայի։

Մարդը, կենդանիները և որոշ միկրոօրգանիզմներ անօրգանական նյութերից օրգանական նյութեր չեն ստեղծում։ Նրանք օրգանական նյութերն ընդունում են պատրաստի ձևով՝ սնվելով այլ կենդանիներով, բույսերով։Նրանց համար այդ օրգանական նյութերը էներգիայի աղբյուր են և այդ նյութերի քայքայման ժամանակ անջատվում է էներգիա։ Այս էներգիան կենդանի օրգանիզմներում ծախսվում է այլ նյութերի սինթեզման, օրգանիզմի կառուցման, աճի, շարժման և կենսագործունեության համար։

Կենդանի օրգանիզմներում քիմիական էներգիայի մի մասը փոխակերպվում է էլեկտրական, լուսային, մեխանիկական և ներքին էներգիաների։Անջատված էներգիայի մյուս մասը ծառայում է օրգանիզմի տաքացմանը կամ արտահոսում է շրջակա միջավայր ջերմության ձևով: Հայտնի են որոշ բակտերիաներ կամ ցամաքային և ծովային կենդանիներ, որոնք էներգիան արձակում են լույսի ձևով:

Կատվաձուկը, օձաձուկը և որոշ ձկներ պաշտպանվելու, կողմնորոշվելու նպատակով օգտվում են էլեկտրական պարպումներից:
Այսպիսով, կանաչ բույսերը և բակտերիաների մի մասը ստեղծում են օրգանական նյութեր, իսկ մյուս կենդանի օրգանիզմները սնվում են այդ պատրաստի նյութերով:Տարբեր կենդանի օրգանիզմների միջև նման փոխազդեցությունները կոչվում են սննդային կապեր, որոնց իմացությամբ կազմվում են սննդային շղթաներ:Օրգանական նյութերի քայքայմանը մաս-նակցում է օդի թթվածինը: Թթվածնի սակավության դեպքում քայքայման ռեակցիաները դանդաղում են, ուստի պակասում է նաև էներգիան:

Պատասխանել հարցերին
1․ Լրացրու բաց թողնված բառը
Երկրի վրա կյանքը պայմանավորված է արեգակից:
2․ Էներգիայի ի՞նչ տեսակներ են ձեզ հայտնի:
Ինձ հայտնի է 5 տեսակ, ջերմային, էլեկտրական, քիմիական, միջուկային և ճառագայթային;
3․ Ի՞նչպես են կենդաները և բույսերը ստանում օրգանական նյութեր:
Բույսերը օրգանական նյութեր ստանում են ֆոտոսինթեզի միջոցով, իսկ կենդանիները՝ սնվելու։

1. Տրված բառերում ընդգծել ածականկերտ նախածանցներին ու վերջածանցները:
Ահեղ, թունավոր, ահռելի, երևանյան, գունեղ, տձև, անժխտելի, ձմեռային, մթին, ծիծաղկոտ, հողե, խորին, հեռավոր, ծաղկավետ, մսոտ, դեղնավուն, հնարովի, զգայուն, տասնամյա, խոհուն, գեղանի, նկարչական, ապաշնորհ, չտես, մեղմիկ, դժգոհ, մայրենի, կատաղի, ցավոտ, անկենդան, ողբալի, վստահելի, շահավետ, հրեղեն, ապարդյուն, անտուն:

2. Ընդգծված ածականի փոխարեն գրիր հոմանիշ ածականը:
Աղթամար կղզին, որը հայտնի է հնագույն հիշատակարաններով, տարածվում է Վանա լճի հարավարևելյան մասում: Կանաչ կղզին, վիթխարի կետ ձկան տեսքով երկարում է հարավից հյուսիս` պոչն ու հսկայական գլուխը դեպի վեր երկարած:
Հայաստան աշխարհը հայտնի է իր ալևոր ու հրաշալի վայրերով:
Պատանին թախծալի հայացքը լեռնային գետակի մաքուր ջրերին ուղղեց:
Այգաբացին լսվում էր թռչունների քաղցր դայլայլը:
Գիշերն իր խավար թևերն է փռել:
Առույգ մի աղջիկ է ընկերուհիս

1․ Բառաշարքերում գտնել և առանձնացնել հոմանիշների 6 զույգ:
Գութ-խիղճ
Աղտ-կեղտ
Տեսակետ-կարծիք
Օրրան-հայրենիք
Մորմոք-թախիծ
Ավար-թալան
Եղեգնուտ-իմաստ
Հենարան-նեցուկ
Ձու-հավկիթ
Անդունդ-վիհ
Աշտանակ-ճրագակալ
Ճառագայթ-ճաճանչ
Արտևանունք-թարթիչ
Օշարակ-պայտ
Տաղտուկ-ձանձրույթ
Ահ-երկյուղ
Արգելք-խոչընդոտ
Գուրգուրանք-գորով
Մորմոք-խուճապ
Աքցան-տագնապ
Գիպարբուք-խրախճանք
2․ Սյունակներից ընտրել համապատասխան արմատները և կազմել 6 բարդ բառ:
1.Բնություն                                  թղթե                                 
վայրկյան                                  որսալ                                
շեկլիկ                                       հերակալ                                
ձուկ                                           ուղտ                                  
խաղալ                                      չափում                               
ինձ                                             նկարել 

2. Ձյուն                                      պատճառ                       
մուկ                                           ոսկոր                            
այտ                                            դեղ                                 
միշտ                                          կսկծալ                         
դառը                                         դալար                          
սկիզբ ծաղիկ

« ԳԱՐՆԱՆԱՄՈՒՏ» (Վահան Տերյան)

Քնքշաբույր ծաղկանց հրեղեն խաղով
Ժպտում են նորից անտառ ու ձորակ,
Եվ հեղեղները խոսուն-սառնորակ
Ողջունում են ինձ զվարթ ծիծաղով։

Զուգել ես նորից դաշտ, անտառ ու լեռ,
Գարո՜ւն, ամեն տեղ նոր կյանք ես վառել
Իմ սրտում էլ ես թևերըդ փռել,
Իմ հոգում էլ ես հրդեհել նոր սեր։

Եվ ահա կրկին զվարթ ու ջահել,
Դուրս ելա տխուր մենության բանտից.
Պայծառ աչքերըդ ողջունում են ինձ,
Եվ ես չեմ կարող իմ ճիչը պահել։

Բացել ես իմ դեմ ոսկեղեն հեռուն,
Ծաղկել ես սարո՛ւմ, անտառո՛ւմ, արտո՛ւմ,
Ուրիշ երգեր են հնչում իմ սրտում —
Ողջո՛ւյն քեզ, արև, ողջո՛ւյն քեզ, գարուն…

1908

ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

«ՄԹՆՇԱՂԻ ԱՆՈՒՐՋՆԵՐ» — Վ, Տերյանի բանաստեղծությունների անդրանիկ գրքույկը։
Ներկա հրատարակությամբ* լույս է տեսնում 6-րդ անգամ. առաջին անգամ՝ 1908 թվականին, առանձին գրքով, ապա՝ 1912-ին «Բանաստեղծություններ» ժողովածուում, 1923-ին «Երկերի ժողովածուի» առաջին հատորում, 1940-ին «Բանաստեղծություններ» ժողովածուում, 1950-ին «Երկերի ժողովածուի» I հատորում։
1.Կարդա՛ բանաստեղծությունը։
2.Գտիր բառակապակցությունները։
Զվարթ ծիծաղ
Պայծառ աչքեր
Նոր սեր
3.Գտիր փոխաբերական իմաստով արտահայտված բառերը և անծանոթ բառերը։
Ուրիշ երգեր են հնչում իմ սրտում
Պայծառ աչքերըդ ողջունում են ինձ
Գարո՜ւն, ամեն տեղ նոր կյանք ես վառել
Ժպտում են նորից անտառ ու ձորակ

Առաջադրանքներ (դասարանում)
1) Օգտվելով գումարման տեղափոխական և զուգորդական օրենքներից՝ հաշվե՛ք առավել հարմար եղանակով.
ա)2
բ)5 1/2
գ)7 22/75
դ)1 4/21
2) Հաշվե՛ք (a + b) + c և (c + b) + a արտահայտությունների արժեքները, եթե՝
ա) a = -3-8/9 = -35/9
b = -4-5/12 = -53/12
c = +2-4/15 = +34/15
(-35/9 + (-53/12)) + (+34/15) = -1087/180
1) -35/9 + (-53/12) = -140/36 + (-159/36) = -299/36
2) -299/36 + (+34/15) = -1495/180 + (+408/180) = -1087/180
(+34/15 + (-53/12)) + (-35/9) = -1087/180
1) +34/15 + (-53/12) = +136/60 + (-265/60) = -129/60 = -43/20
2) -43/20 + (-35/9) = -387/180 + (-700/180) = -1087/180
3) Ապրանքի գինը 15 %-ով բարձրացնելուց հետո այն դարձավ 46000դրամ։ Ինչքա՞ն էր ապրանքի սկզբնական գինը։
100%+15%=115%
46000×100:115=40000դրամ

Լրացուցիչ (տանը)
4) Հաշվե՛ք a ⋅ (b ⋅ c) և c ⋅ (b ⋅ a) արտահայտությունների արժեքները, եթե
-2 1/2x(-6 3/5×3 3/4)=+61 7/8
-6 3/5×3 3/4=
-33/5×15/4=-495/20=-99/4= -24 3/4
-2 1/2x(-24 3/4)=-5/2x(-99/4)=495/8=61 7/8

5/9x(-4 6/7x(-1 8/9)=15 1/9
-4 6/7x(-1 8/9)= -34/7x(-17/9)=578/63=9 11/63
5/9×9 11/63=9 5/9×11/63=9
35×11/63=9 385/63=15 7/63=15 1/9 4)
5) Ռացիոնալ թվե՞ր են արդյոք ռացիոնալ թվերի գումարը, տարբերությունը, արտադրյալը:
Այո